به گزارش سارنا به نقل از تسنیم، تلاوت قرآن، تنها خواندن واژه‌ها و نغمه‌های آسمانی نیست، بلکه نوعی حضور در پیشگاه خالق است. قرآن کریم دریچه‌ای به سوی معرفت، طهارت و آرامش است و برای ورود به این دریچه، ادب و آدابی لازم است که انسان را آماده درک حقیقت وحی میکند. این آداب، هم ظاهری هستند و هم باطنی، یعنی هم به رفتار و شرایط بیرونی قاری مربوط می‌شوند و هم به حال درونی و نیت او.
اول. تلاوت از روی مصحف
یکی از اولین جلوه‌های ادب در قرائت قرآن، خواندن از روی مصحف است؛ حتی برای کسانی که حافظ قرآن هستند. نگاه کردن به خطوط قرآن، نوعی عبادت و نور است. در روایتی از امام جعفر صادق(ع) آمده است: «تلاوت قرآن از روی نوشته، عذاب پدر و مادر را سبک میکند، اگرچه آنان کافر باشند.»
این سخن، نشانه عظمت نگاه عاشقانه به کلام خداست. نگاه کردن به آیات الهی با نیت تقرب، همان‌قدر پاداش دارد که قرائت صوتی آن. چشمی که به حروف قرآن می‌نگرد، در واقع به نور هدایت چشم دوخته است و نوری از جنس معرفت در دلش افروخته می‌شود.
در تلاوت از حفظ، ذهن بیشتر درگیر معناست اما در تلاوت از مصحف، هم نگاه و هم زبان در عبادت سهیم هستند. این هم‌زمانیِ حس‌ها، نوعی انس قلبی با قرآن می‌آفریند که اثرش تنها در سطح ذهن باقی نمی‌ماند. امام علی (ع) می‌فرمایند: «چشمان خود را به نور قرآن روشنی بخشید.» نگاه مؤمنانه به مصحف، مصداق همین سخن است.
علاوه بر آثار فردی، این عمل سبب خیر برای خانواده و والدین نیز می‌شود. امام صادق (ع) در روایت یادشده به همین نکته اشاره کرده‌اند، یعنی نوری که از نگاه مؤمن بر صفحات قرآن برمی‌خیزد، به اطرافیان او نیز می‌رسد. پس تلاوت از روی مصحف، عبادتی است که حتی سایه‌اش بر دیگران می‌افتد.
دوم. همراهی قلب با آیات
یکی از مهمترین آداب تلاوت، حضور قلب و تعامل درونی با آیات است. قاری حقیقی تنها کلمات را بر زبان نمی‌راند، بلکه با هر آیه، روحش دگرگون می‌شود. وقتی به آیات رحمت و بهشت می‌رسد، دلش به شوق می‌تپد و از خداوند رحمت طلب میکند و چون به آیات عذاب می‌رسد، با فروتنی به او پناه می‌برد.
امام صادق(ع) در این باره می‌فرمایند: «چون به آیه‌ای رسیدی که از بهشت سخن می‌گوید، درنگ کن و آن را از خدا بخواه؛ و چون به آیه آتش رسیدی، توقف نما و از خدا پناه طلب.» این توصیه نشان می‌دهد که تلاوت قرآن، گفت‌وگویی است میان بنده و پروردگار، نه یک قرائت خشک و بی‌احساس. همان‌گونه که در سوره زمر آمده است: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِیَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ» این لرزش دل‌ها و پوست‌ها نشانه ارتباط زنده روح انسان با معنای آیات است.
بیشتر بخوانید
چنین تلاوتی دل را از خواب غفلت بیدار میکند. در حقیقت بی‌تدبری همان قفل بر دل است که قرآن در سوره محمد(ص) از آن سخن می‌گوید: «أم على قلوب أقفالها». قفل‌ها با اندیشه، دعا و تأمل گشوده می‌شوند. تلاوت آگاهانه، انسان را از شنونده به مخاطبِ مستقیمِ وحی تبدیل میکند، و همین روح تلاوت است.
سوم. حفظ حرمت ظاهری قرآن
ادب ظاهری در برابر قرآن، جلوه‌ای بیرونی از ایمان قلبی است. قرآن نباید در جایگاهی پایین‌تر از اشیای دیگر قرار گیرد و هرگز نباید چیزی بر روی آن گذاشته شود. زیرا کلام خدا برتر از هر سخن و نوشته‌ای است. در قرآن آمده است: «ذَٰلِكَ وَمَن یُعَظِّمۡ شَعَـٰٓئِرَ ٱللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقۡوَى ٱلۡقُلُوبِ» (حج، 32). تعظیم شعائر الهی از نشانه‌های تقوای دل است؛ و بزرگ‌ترین شعیره، خود قرآن است.
در عین حال نباید مصحف را بر زمین نهاد، زیرا زمین محل عبور و گام‌های انسان است. جایگاه قرآن باید بلند و پاک باشد تا احترام آن حفظ شود. این احترام نه از جنس تشریفات، بلکه از جنس عشق و ایمان است. همان‌گونه که در خانه‌های اهل دل، قرآن در جایگاه رفیع قرار می‌گیرد، دل مؤمن نیز باید مأوای رفیع کلام خدا شود.
از سوی دیگر، در مجالس قرآنی باید آداب حضور رعایت شود. برخاستن در حالی که مصحف باز است، مناسب نیست. اگر کسی می‌خواهد از جای برخیزد، باید ابتدا قرآن را ببندد و سپس حرکت کند. این احترام نوعی ادب در برابر سخن خداوند است و یادآور این حقیقت که در هنگام تلاوت، انسان در «محضر رب» ایستاده است.
ادب‌های ظاهری در ظاهر ساده‌اند، اما اثرشان بر جان انسان ژرف است. کسی که به ظاهر قرآن حرمت می‌گذارد، ناخودآگاه دلش را هم برای پذیرش نور وحی آماده میکند. این هماهنگی ظاهر و باطن، روح عبودیت را در انسان زنده نگاه می‌دارد.
چهارم. جایگاه طهارت و مکان در تلاوت قرآن
قرائت قرآن باید در مکان‌هایی انجام شود که طهارت، آرامش و احترام در آن برقرار است. خانه، مسجد یا هر مکان پاکی که در آن ذکر خدا جاری است، بهترین جایگاه برای تلاوت قرآن است. برعکس، خواندن قرآن در مکان‌های ناپاک یا معابر شلوغ، مکروه و ناپسند دانسته شده است.
حضرت امیرالمؤمنین امام علی (ع) فرموده‌اند: «در هفت جا قرآن نخوانید: در رکوع، سجود، مستراح، حمام، در حال جنابت، حیض و نفاس.» این توصیه‌ها نشان می‌دهد که تلاوت قرآن نه فقط به پاکی جسم، بلکه به طهارت فضا و نیت هم وابسته است.
طهارت شرط حضور در محضر کلام الهی است. خداوند در سوره واقعه می‌فرماید: «لَا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ»؛ یعنی تنها پاکان می‌توانند با قرآن تماس یابند. این طهارت هم جسمی است و هم روحی، هم شستن دست‌ها و هم پالایش نیت‌هاست.
قرآن را باید در محیطی خواند که توجه انسان به دنیا و مشغله‌های آن کاسته شود. وقتی فضا آرام و روح آماده است، آیات بهتر در دل می‌نشینند. چنین محیطی دریچه‌ای می‌شود برای نزول آرامش الهی، همان طور که قرآن وعده داده است: «الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ».
پنجم. سجده، طهارت و ادب حضور در لحظه تلاوت
در قرآن، چهار آیه وجود دارد که با شنیدن یا خواندن آن‌ها سجده واجب می‌شود: آیه 15 سوره سجده، آیه 37 سوره فصلت، آیه 62 سوره نجم و آیه 19 سوره علق. هنگامی که قاری به این آیات می‌رسد باید سجده کند، هرچند ذکر خاص یا طهارت در آن شرط نیست.
امام محمد باقر(ع) برای این سجده ذکری نورانی تعلیم داده‌اند: «لا اله الا الله حقاً حقاً، لا اله الا الله ایماناً و تصدیقاً، لا اله الا الله عبودیة و رقا، سجدت لک یا رب تعبداً ورقاً لا مستنکفاً ولا مستکبراً بل أنا عبدٌ ذلیلٌ ضعیفٌ خائفٌ مستجیر».
این سجده نشانه تسلیم در برابر عظمت خداست. قاری در این لحظه، از مرحله خواندن به مرحله خضوع می‌رسد. اگر صدای آیه سجده از دستگاه ضبط یا شخصی که قصد تلاوت ندارد شنیده شود، سجده واجب نیست؛ زیرا نیت، روح عمل است.
ششم. ادب نشست، ترک خوردن و دعا پس از تلاوت
قاری قرآن باید در هنگام تلاوت مؤدب بنشیند، قامتش آمیخته با احترام باشد و از خوردن، نوشیدن یا استعمال دخانیات خودداری کند. هرگاه نیاز به خوردن یا استراحت داشت، بهتر است قرائت را موقتاً متوقف کند. قرآن، سخن خداست و سزاوار است که انسان با تمام حواس در محضرش حاضر شود.
تلاوت را با «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز و با «صدق الله العلی العظیم» پایان دادن، نشانه ادب در آغاز و انجام عبادت است. آغاز با نام خدا یعنی ورود با یاد رحمت، و پایان با تصدیق حقیقت یعنی خروج با یقین.
پس از پایان تلاوت، دعا کردن مستحب است. امام حسن مجتبی(ع) فرمودند: «دعای کسی که قرآن می‌خواند، مستجاب است؛ یا بی‌درنگ، یا پس از زمانی، یا در لحظه‌ای که خدا صلاح بداند.» تلاوت، دل را به خدا نزدیک میکند، و دعای برخاسته از دل نزدیک، بی‌پاسخ نمی‌ماند.
اگر قاری قرآن در پایان تلاوت، برای هدایت، بخشش و سعادت خود و دیگران دعا کند، در واقع پیام آیات را در زندگی جاری کرده است. قرآن نه تنها باید خوانده شود، بلکه باید زیسته شود. این همان پلی است که از تلاوت به عمل می‌رسد.
نظر بدهید