خطر تخریب در کمین معماری اصیل

به گزارش سارنا به نقل از تسنیم، در بسیاری از شهرهای تاریخی ایران، خانه‌های قدیمی با معماری اصیل و عناصری مانند حیاط مرکزی، حوض‌های آبی و گچ‌بری‌های ظریف، یادگارهای ارزشمندی از هنر و زندگی گذشتگان هستند. این بناها نه تنها از نظر زیبایی‌شناسی و هویت بخشی به شهرها حائز اهمیتند، بلکه به عنوان اسناد زنده تاریخ، فرهنگ و سبک زندگی نسل‌های پیشین به شمار می‌روند. با این حال، بسیاری از این خانه‌ها به دلیل فرسودگی، نبود متولی مشخص یا تغییر کاربری‌های نادرست، در معرض تخریب و نابودی قرار دارند.

حفظ و نگهداری از این سرمایه‌های ملی، مسئولیتی اشتراکی و چندلایه است. در درجه اول، مالکان خصوصی این بناها وظیفه قانونی و اخلاقی دارند تا در نگهداری و مرمت اصولی خانه‌های خود با رعایت ضوابط میراث فرهنگی کوشا باشند. در سطح کلان‌تر، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان متولی اصلی، موظف به شناسایی، ثبت، نظارت و حمایت فنی و مالی از این بناهاست. همچنین، شهرداری‌ها با ایجاد تسهیلات و معافیت‌های مالیاتی می‌توانند مالکان را به بازسازی و احیای این بناها تشویق کنند.

علاوه بر نهادهای دولتی، سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان حوزه میراث فرهنگی نیز با افزایش آگاهی عمومی، فرهنگ‌سازی و پیگیری وضعیت بناهای در خطر، نقش مکمل و نظارتی مهمی ایفا می‌کنند. مشارکت و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در قالب تبدیل این خانه‌ها به اقامتگاه‌های بوم‌گردی، موزه‌های خصوصی یا مراکز فرهنگی نیز می‌تواند به تداوم حیات اقتصادی و فرهنگی آنها کمک شایانی کند.

در نهایت، حفظ این خانه‌های تاریخی نیازمند عزمی جمعی است؛ از مالکانی که دلبسته میراث اجدادی خود هستند تا دولت‌هایی که ضمانت اجرایی قوانین حفاظتی را فراهم می‌کنند و جامعه‌ای که ارزش این بناها را به عنوان هویت مشترک می‌شناسد. تنها با همکاری همه این ارکان است که می‌توان این گنجینه‌های معماری را برای نسل‌های آینده زنده نگه داشت.

خانه‌های قدیمی زنجان؛ جلوه‌ای از معماری اصیل و هوشمند اقلیمی

زنجان، با پیشینه‌ای غنی، مملو از خانه‌های تاریخی ارزشمندی است که تجلی‌بخش هنر و معماری دوره قاجار و اوایل پهلوی هستند. این بناها با ویژگی‌هایی چون حیاط مرکزی، ایوان‌های رفیع، اتاق‌های سه‌دری و پنج‌دری، گچ‌بری‌های ظریف و استفاده هوشمندانه از مصالحی مانند خشت، آجر و چوب، نه تنها زیبا هستند، بلکه با طراحی اقلیمی، تابستان‌هایی خنک و زمستان‌هایی گرم را برای ساکنان خود فراهم می‌کردند. این خانه‌ها اغلب متعلق به اعیان، تجار و صنعتگران بزرگ شهر بوده و هر کدام گوشه‌ای از تاریخ اجتماعی و اقتصادی زنجان را روایت می‌کنند.

با جست‌وجوی مختصری می‌توان به نمونه‌های شاخص این معماری اشاره کرد. خانه ذوالفقاری (موزه باستان‌شناسی زنجان) با سرسرای ستون‌دار و آینه‌کاری‌های چشم‌نواز، خانه وزیری با تالار آیینه و نقاشی‌های دیواری، و خانه معینی (موزه سفال) با گچ‌بری‌های زیبای سنتی، از معروف‌ترین‌های این شهر هستند. همچنین خانه خدیوی، خانه حکیمیان و خانه فیاضی از دیگر نمونه‌های شناخته‌شده‌ای هستند که برخی از آن‌ها پس از مرمت، کاربری فرهنگی و موزه‌ای یافته‌اند و امکان بازدید برای عموم فراهم است. حفظ این گنجینه‌های معماری، کلیدی برای فهم هویت تاریخی زنجان و جاذبه‌ای مهم برای توسعه گردشگری فرهنگی این استان به شمار می‌رود.

تملک و احیای خانه‌های تاریخی زنجان در دستور کار شورای شهر

مهدی طالب رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر زنجان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در زنجان با تأکید بر اینکه حفظ هویت معماری و میراث شهری زنجان از اولویت‌های کمیسیون شورای اسلامی شهر زنجان است، اظهار داشت: در سطح شهر ساختمان‌ها و خانه‌های قدیمی ارزشمندی وجود دارد، از جمله بناهایی مانند خانه حکیمیان و خانه خدیوی، که حفظ و احیای آن‌ها نیازمند اقدام‌های اساسی است.

وی افزود: البته طبق قانون، شناسایی و مرمت اولیه این خانه‌ها در حوزه وظایف میراث فرهنگی قرار دارد و شهرداری در قبال تعمیرات یا صدور مجوز ساخت‌وساز مربوط به آن‌ها، هیچ هزینه‌ای از اداره میراث فرهنگی دریافت نمی‌کند، اما دغدغه شورای شهر این است که شهرداری به شکل مستقیم وارد عمل شود و یکی از این خانه‌ها را تملک کرده و احیا کند تا به یک فضای فرهنگی زنده و فعال در شهر تبدیل شود.

رئیس کمیسیون شهرسازی ضمن اشاره به تخصیص بودجه ویژه برای این امر گفت: در بودجه امسال بیش از 10 میلیارد تومان برای خرید و احیای خانه‌های تاریخی در نظر گرفته‌ایم تا شهرداری بتواند یکی از این موارد را به صورت پایلوت انتخاب و عملیات تملک و بازسازی آن را آغاز کند.

وی با اشاره به بررسی گزینه‌های مختلف برای انتخاب پایلوت، اظهار داشت: نظر شخصی من این است که ملک قدیمی واقع در ضلع شمال غربی سبز میدان، پایین مدرسه توفیق، با توجه به شرایط و جداره شهری مناسب و نبود مزاحمت، می‌تواند محل مناسبی برای اجرای این طرح باشد. با تملک آن، می‌توان کاربری‌های فرهنگی متناسب با محیط اطراف سبز میدان را پیاده‌سازی کرد.

طالب تأکید کرد: ضوابط تعریف‌شده برای احیای بناهای تاریخی در زنجان بسیار سختگیرانه است و از هرگونه استفاده غیرمنطبق با شأن تاریخی و فرهنگی آن‌ها، از جمله کاربری‌های مکانیکی یا غیرمرتبط، جلوگیری خواهد شد.

وی گفت: هدف ما از این اقدام نه‌تنها حفظ میراث تاریخی شهر زنجان است، بلکه ایجاد فضاهای فرهنگی پویا و در دسترس شهروندان است تا تاریخ معماری زنجان بار دیگر در کالبد شهر زنده شود.