به گزارش سارنا به نقل از تسنیم، کتاب مفاتیح‌الجنان اثر شیخ عباس قمی یکی از مشهورترین کتاب ادعیه در دوران معاصر است. محدث قمی در این کتاب هم ادعیه‌ی مأثور (روایی) را جمع‌آوری کرده و هم از ادعیه‌ی عالمان شیعه بهره برده است. به گفته خود وی مفاتیح الجنان را در راستای سنددار کردن کتاب «مفتاح‌الجنان» محمدباقر مجلسی نگاشته است. بنابراین مفتاح‌الجنان مقدم بر مفاتیح نوشته شد و محدث قمی صرفاً سند آن را تصحیح کرد و ادعیه نامعتبر را حذف کرد. البته هرچند شیخ عباس قمی دعا را با ذکر اسناد رجالی نیاورد منتها در ابتدای هر دعا منبع آن را نوشت. خود وی می‌نویسد «برادران دینی از من خواسته‌اند که دعاهای سنددار کتاب مفتاح الجنان را جدا کرده به همراه سایر دعاهای معتبر بنویسم.»
خوب است بدانیم مفاتیح‌الجنان از جهت علمی، جزو منابع ثانویه در کتب ادعیه است و اصلی‌ترین منابع ادعیه شیعه شامل صحیفه‌ی سجادیه، اقبال الأعمال، جمال الأسبوع و مهج الدعوات سید بن طاووس، زاد المعاد علامه مجلسی و مصباح شیخ کفعمی هستند؛ کتبی که از منابع شیخ عباس محسوب می‌شوند. مشهورترین ترجمه فارسی آن، از مرحوم مهدی الهی قمشه‌ای است.
فهرست‌بندی و باب‌بندیِ ادعیه از ویژگی‌های خوب مفاتیح‌الجنان محسوب می‌شود، اما در عین حال وجود ادعیه نامعتبر و گاهی مجهول تا حدی از اعتبار این کتاب کاسته است؛ به این معنا که وقتی به سند این دست احادیث در منابع اصلی نگاهی می‌اندازیم، با یک واسطه و با عبارت «مرویٌ عن النبی»، به پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت داده شده و در هیچ منبع متقدم دیگری نقل نشده است و این مسئله سبب شده حدیث را مجهول و از اعتبار سندی ساقط کرده است؛ مثلاً دعای مجیر اول بار در کتاب «بلد الأمین» شیخ کفعمی (905 ق) و با یک واسطه به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نسبت داده شده، در حالی که ردی از این دعا در منابع اولیه شیعه یافت نمی‌شود. شیخ عباس نیز به نقل از شیخ کفعمی این دعا را نقل کرده است. این امر سبب شده اهل علم با احتیاط از کنار این ادعیه عبور کنند و تکیه به احادیث مشهور کنند. هرچند صرفاً با روش بررسی سندی نمی‌توان نسبت به مأثور بودن یا حقیقی بودن روایت تصمیم گرفت، منتها جا داشت که با یک روش فقه‌الحدیثی و روش‌های فهم حدیث، این احادیث شرح داده شوند، همچون کاری که علامه مجلسی در شرح الکافی به نام «مرآةالعقول» انجام داد. البته سوگوارانه این نوع تساهل و تسامح را در کتب ادعیه و احادیث اخلاقی در اندیشه‌ی عالمان حدیث متقدم به وفور مشاهده می‌کنیم.
در هر حال شیخ عباس قمی با اعتماد بر منابع ادعیه شیعه، هم از ادعیه مأثوره بهره گرفته و هم ادعیه مشهور علماء را نقل کرده است و ظاهر کتاب نشان می‌دهد حساسیتی نسبت به مأثور (روایی) بودن ادعیه و یا اعتبار اسناد آنها نداشت. از جمله این موارد زیارتنامه حضرت سلمان است که به نقل از تهذیب شیخ طوسی و بدون اتصال به معصوم نقل کرده است که البته ما فعلاً ردی از آن در تهذیب ندیدیم و تنها در کتاب «المزار» ابن مشهدی یافت شد. البته 5 قرن پس از «مشهدی»، علامه مجلسی نیز این زیارتنامه را بدون ذکر سلسله سند مأثور از «سید» نقل کرده است. ظاهراً منظور ایشان همان «سید مرتضی» باشد. ما نیز در مقام خواننده این ادعیه موظفیم بر ادعیه مأثوره تکیه کنیم و تا حد امکان از ادعیه غیر مأثور استفاده نکنیم چه اینکه تعداد ادعیه مأثور به قدری فراوان است که ما را از سایر ادعیه و زیارتنامه‌ها بی‌نیاز میکند.
اما با این حال، امتیازات مثبت این کتاب شریف بر نکات منفی آن پیشی گرفته و ده‌ها سال است که در کنار قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه، بر طاقچه خانه‌ها و قفسه‌های کتاب مساجد و اماکن مقدس مورد استفاده مؤمنین قرار می‌گیرد. در هر صورت وجود امتیازات منفی در مفاتیح‌الجنان، دور از چشم علمای معاصر قرار نگرفت و سبب شد برخی از آنها به تنقیح و تصحیح ادعیه بپردازند. از مشهورترین این کتب، کتاب «مفاتیح نوین» آیت‌الله مکارم شیرازی است. ایشان در مقدمه کتابش می‌نویسد «از آنجا که این کتاب مانند بسیاری از کتاب‌ها برای شرایط زمانی و مکانی خاصی نوشته شده بود و مخاطبان ویژه‌ای داشت، لازم بود در عصر و زمان ما مورد تجدید نظر وسیع قرار گیرد؛ کاستی‌ها برطرف گردد و از پاره‌ای مطالب اضافی که مایه ایراد بدخواهان است، صرفنظر شود، مدارک و منابع دعاها و زیارات و ... افزوده شود، رمز و راز و فلسفه، آثار و برکات دعاها و زیارات یادآوری شود، سپس نظم نوینی به آن داده شود و در مجموع، کتاب دعا و زیارتی که از هر نظر جامع و متناسب عصر و زمان ما ــ مخصوصاً برای نسل جوان خداجو ــ باشد، فراهم شود.»
تعقیبات نمازهای پنج‌گانه؛ اعمال و آدابِ ماه‌ها، روزها و شب‌های مبارک؛ ادعیه مشهور؛ مناجات‌های پانزده‌گانه‌ی امام سجاد علیه‌السلام مشهور به خمس عشر؛ زیارتنامه‌های مشهور معصومین علیهم‌السلام و بیان انواع نمازها شامل نماز معصومین علیهم‌السلام و نماز والدین و ... جزء فصل‌های مهم مفاتیح‌الجنان هستند. در حال حاضر با وجود پیشرفت‌های نوین دیجیتالی، نسخه‌ی موبایلی این کتاب را به راحتی می‌توان از نرم‌افزار «بازار» روی گوشی موبایل نصب کرد و مورد استفاده قرار داد. ضمن آنکه نسخه‌ی پی‌دی اف آن را می‌توان از اینترنت (اینجا) دریافت کرد.
نظر بدهید