کم فرزندی و آینده‌ای تاریک که از آن بی‌خبریم

«دانشگاه را چه کنم؟ کلاس دارم، از صبح تا عصر سرکارم، باشگاهم را که باید بروم، برنامه دورهمی با دوستانم بهم می ریزد. کلی کار در زندگی دارم فعلا یاد بچه دار شدن هم نمی افتم.»

این دیالوگ یا مشابه آن را شاید بارها از زبان بسیاری از دختران و زنان جوان شنیده باشید. جملاتی که نشان از هزاران دغدغه ریز و درشت مادران عصر حاضر داشته و توانسته جای خود را به تمایلات ذاتی زنان ازجمله حس مادری دهد.

به گزارش سارنا به نقل از مهر، یکی از پدیده هایی که جامعه امروز با آن دسته و پنجه نرم می کند، موضوع کم فرزندآوری یا بی فرزندی است. امری که به عقیده کارشناسان با پیروی مردم از یک سبک زندگی نه چندان درست، در خانواده ها رخنه کرده است. در سال های اخیر در میان بسیاری از زوج های جوان اطرافمان نیز تمایل به بی فرزندی یا بسنده کردن به یک فرزند را مشاهده کرده همیشه هم تعدادی جمله تکراری را به عنوان بهانه شنیده ایم.

داشتن مشغله های فراوان، ادامه تحصیل، حفظ موقعیت شغلی، فعالیت های متنوع، کمبود وقت و مشکلات اقتصادی ازجمله مواردی است که معمولا زوج های جوان خود را با آن قانع کرده و پدیده کم فرزندی یا بی فرزندی را رقم می زنند. اما اگر به برخی تبعات این موضوع که حتی می تواند برای والدین ترسناک هم باشد توجه شود، بهانه های والدین نیز رنگ باخته و تصمیمشان برای انتخاب کم فرزندی تغییر خواهد کرد.

باتوجه به حرکت جمعیت کشور به سمت سالمندی، تجسم تصویر آینده کشور چندان دشوار نخواهد بود. تصویری که نشان از وجود جمع زیادی از والدین سالمند که درتنهایی به سر برده و فرزندی برای حمایت عاطفی و معنوی از آنان وجود ندارد تا چندین دهه آینده می دهد.

التزام والدین به تامین همه نیازهای فرزندان؛ عامل تمایل به کم فرزندی

مریم ظهوریان جامعه شناس و خانواده درمان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره بر پدیده کم فرزندی و تک فرزندی می گوید: درگذشته فرزند آوری به عنوان یک سرمایه اقتصادی، معنوی و عاطفی برای خانواده محسوب می شد، اما در حال حاضر با تغییر نگرش ها و ایجاد ایده های مشترک با جوامع دیگر، فرزندآوری نه تنها سرمایه محسوب نشده بلکه فرزندان خود به عنوان قطب جذب سرمایه ها به شمار می روند.

ظهوریان تغییر سبک زندگی ها به سوی رفاه طلبی و تامین تمامی خدمات لازم برای فرزندان را یکی از علل بروز کم فرزندی خواند و تصریح کرد: متاسفانه در حال حاضر خانواده ها تلاش می کنند تا بهترین خدمات روز را به فرزندان خود ارائه داده و تمامی نیازهای مادی آن ها را برآورده کنند که با توجه به شرایط اقتصادی موجود، این امر موجب فشار به والدین و صرف نظر کردن از تولد فرزندان بیش تر می شود.

وی توجه والدین به پیشرفت های شخصی و مسائل خارج از خانواده ازجمله اشتغال، تحصیل و فعالیت های دیگر را عامل موثر دیگری در کم فرزندی خواند و اظهار داشت: البته تمامی این موارد خوب و لازمه جامعه است اما امروزه والدین به قدری درگیر این مسائل شده اند که تشکیل خانواده یا فرزندآوری در اولویت های بعدی قرار گرفته و از تولد فرزندان غافل شده اند. با حرکت به سوی کم فرزندی، تا چندین دهه آینده والدین جوان به سمت پیری حرکت کرده و ما با بسیاری از خانواده هایی که فرزندانی برای حمایت های عاطفی، مالی و معنوی ندارند مواجه خواهیم شد و این در حالی است که با وجود سوق جمعیت کشور به سوی سالمندی، هیچ برنامه ریزی مدونی برای دوران سالمندی خانواده ها انجام نشده است.

وی افزود: در واقع تنهایی والدین در آینده و به دنبال آن کاهش روابط و افسردگی ازجمله تبعات کم فرزندآوری یا بی فرزندی است که متاسفانه امروزه زوجین جوان به پیامدهای آن توجه نکرده و با مطرح کردن مسائل اقتصادی از آوردن فرزند خودداری می کنند.

آگاه سازی زوجین نسبت به تبعات کم فرزندی، راه تغییر الگوی فرزندآوری

در همین خصوص علی اصغر احمدی روانشناس نیز در گفتگو با مهر درباره مسئله کم فرزندی می گوید: در حال حاضر مسائل اقتصادی و تفکر موجود در خانواده ها مبنی بر داشتن فرزند کم تر و ارائه تمامی خدمات جانبی به فرزندان، مهم ترین دلایل کم فرزندی محسوب می شود.

این روانشناس با اشاره بر افزایش روحیه رفاه طلبی که موجب کم فرزندآوری شده، عنوان کرد: متاسفانه امروزه جوانان ترجیح می دهند به تحصیل، پیشرفت و بهره وری شخصی خود از زندگی پرداخته و کم تر وارد چرخه فرزندآوری می شوند، در واقع امروزه والدین رفاه و فعالیت های خود را به رشد فرزندان ترجیح می دهند.  اگر افراد به سطحی از رشد فکری درباره آینده جامعه و نگرانی از کاهش جمعیت برسند، می توان الگوی فرزند آوری را تغییر داد، البته این رشد فکری نیازمند به رشد درونی، ارزشی و توجه به منافع جمعی خواهد بود.

وی با بیان اینکه با توجه به گسترش بهداشت عمومی و امید به زندگی شاهد دوران پیری طولانی در جامعه هستیم، توضیح داد: یکی از راه هایی که می توان سبک زندگی خانواده‌ها را تغییر و آن ها را ترغیب به فرزندآوری کرد، آگاه سازی والدین از پیری طولانی مدت و عدم وجود حمایت های مادی و معنوی در آن دوران به دلیل نبود فرزند یا تعداد کم فرزندان خواهد بود. می توان از طریق آموزشهای قبل، بعد و حین ازدواج و رسانه ها، خانواده ها را نسبت به تبعات تک فرزندی آگاه کرده و موجب تغییر سبک زندگی فعلی و تمایل زوج ها به فرزندآوری شد.

این روانشناس با اشاره به برخی تبعات تک فرزندی یا کم فرزندی نیز اظهار داشت: تک فرزندی در نحوه بزرگ شدن کودکان نیز تاثیر منفی دارد چراکه تک فرزندان در کانون توجه شدید دو نفر قرار گرفته و احساس محرومیت یا تقسیم حقوق خود با خواهر برادر را حس نخواهند کرد.  به علاوه این فرزندان از دوران کودکی همه چیز را متعلق به خود و افراد را در خدمت خود دانسته و این امر در بزرگسالی و ورود فرزندان به جامعه می تواند به آن ها آسیب وارد کند. یکی دیگر از این آسیب‌های تک فرزندی را نبود الگوی رفتاری برای فرزندان در فضای خانواده است چراکه بودن خواهر و برادر موجب ایجاد احساس حمایت از دیگران و از خودگذشتگی می شود که تک فرزندان آن را کمتر احساس خواهند کرد.

شرایط اقتصادی مهم ترین مانع فرزندآوری نیست

برخلاف تصور عمومی جامعه که گمان می کنند مشکلات اقتصادی اصلی ترین و اولین مانع فرزندآوری است، پژوهش های بین المللی و ملی حاکی از آن است که اصلی ترین متغیر موثر در الگوی فرزندآوری خانواده ها سبک زندگی و نوع نگرش به خانواده است.

اگرچه شرایط اقتصادی به ویژه در دهک های پایین درآمدی جامعه در تصمیم به فرزندآوری موثر است اما داده های آماری و شواهد عینی موجود نشان دهنده تعریف عمومی اکثریت مردم جامعه از زندگی مطلوب و خانواده ایده‌آل بوده که منتهی به الگوی فرزندآوری می شود و شرایط اقتصادی در حد ابزاری محسوس برای توجیه علت بی فرزندی و کم فرزندی است.

هرچند که در این میان شرایط اقتصادی نیز نقش مهمی داشته و لازم است دولت با سیاستگذاری های مناسب، اعطای وام و تسهیلات گوناگون، زوجین را تشویق به فرزندآوری کنند. بدیهی است عملی شدن سیاست های فرهنگی و اقتصادی برای تغییر الگوی فرزندآوری و افزایش جمعیت در گرو اجرایی شدن سیاست های کلی جمعیت و طرح هایی نظیر «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» خواهد بود که همت نهادهای مسئول را برای عملی شدن می طلبد.