در لغت‌نامه دهخدا مقابل معنی واژه «نذر» آمده است: «آنچه واجب گردانند بر خود یا آنچه واجب کنند بر خود به شرط چیزی. مثل آنکه بگویند اگر از مرض خود شفا یابم، ۱۰ تومان در راه خدا بدهم.» تعریفی ساده از کاری که به مرور به بخشی از فرهنگ جامعه تبدیل شده است.
به گزارش سارنا به نقل از ایسنا، نذر در موقعیت‌های زمانی همچون ماه محرم و صفر با نمودهایی مانند پخت غذای نذری به اوج خود می‌رسد، آنچنان که می‌تواند یک خورش را به حدی معروف کند که حتی با ذکر یک نام، طعم و عطر غذا در ذهنمان پررنگ شود؛ مثلا وقتی می‌شنویم قرار است برای ناهار یا شام «قیمه نذری» بخوریم دقیقا می‌دانیم چه طعم و عطری در انتظارمان است!
در طول تاریخ ایران و به‌ویژه از دوره قاجار به بعد که اسناد و مدارک نوشتاری و دیداری از آن موجود است، نذری دادن در ماه محرم و به‌ویژه دهه نخست آن با مشارکت، شور و هیجان عامه مردم روبرو بود؛ بنابراین آنها نذورات خود را به شکل‌های متفاوتی ادا می‌کردند تا از این طریق به نوعی سپاسگزار لطفی باشند که خداوند در تنگنایی مشخص، شامل حال آنها کرده است. از طرفی با وجود اینکه نذر می‌تواند ابعاد گوناگونی داشته باشد، اما نذر غذا یکی از ملموس‌ترین نذرهایی است که افراد انجام می‌دهند.
قول و قرارِ روزهای سخت...
«به خاطر یک بیماری سخت همه دکترا شوهرم رو جواب کرده بودن، اما با نذری که کردم خدا دوباره اونو بهم داد و تصمیم گرفتم دهه اول محرم به ایتام شام بدم.»، «نذر کردم اگر دیگه بچه سومم پسر بشه دهه دوم محرم به خاطر آقا امام حسین (ع) شیر داغ پخش کنم.»، «یک مشکل مالی داشت زندگیمون رو به هم می‌ریخت، نذر کردم اگر درست بشه هر سال ظهر تاسوعا ناهار بدم.» و... تنها بخشی از دلایلی است که افراد برای نذر غذایی که کرده‌اند، بیان می‌کنند. در واقع شاید در شرایط استیصال حتی به این فکر نکنند که آیا نذری که کرده‌اند طبق قواعد فقهی بوده است یا خیر، اما می‌دانند قراری بین خود و خدا گذاشته‌اند که به شرط حاجت‌روایی باید طبق وعده عمل کنند.
در این میان از آنجایی که از گذشته عزاداری‌های ماه محرم بیش از عزاداری برای شهادت سایر ائمه جدی گرفته می‌شد، بخش قابل توجهی از این نذورات، مخصوصِ این ماه و به شکل خاص‌تر برای دو روز عاشورا و تاسوعا درنظر گرفته می‌شدند و همین موضوع باعث شد تا چیزهایی مثل شیر داغ، شیرکاکائو، قیمه‌نذری و... یادآور نذری‌های این ایام باشند و به نوعی تبدیل به عرف و فرهنگ شوند؛ چنانچه احتمالا به نظرتان عجیب باشد که مثلا کسی «خورش کنگر» نذر کند!
ایجاد پایگاه اجتماعی به بهانه «نذر»
پخت غذای نذری ترویج یک کار خیر است و همین موضوع باعث اشتیاقِ افراد بیشتری برای کمک در این کار می‌شود؛ اتفاقی که رفته‌رفته باعث گسترده شدن یک نذری می‌شود به شکلی که گاهی از چند روز قبل دوستان و آشنایان را دور هم جمع میکند تا برای پخت نذری کمک کنند و همین دورهمی گاهی باعث می‌شود تا برای تجربه دوباره فضای صمیمی، افراد مشتاق ادای نذر و حتی گسترش آن باشند.
نوع نذری‌هایی که در این ایام در شهرهای مختلف کشور پخته و پخش می‌شود از گذشته بسته به محصولات کشاورزی که در هر منطقه وفور بیشتری داشتند متفاوت است. تفاوتی که هنوز هم با وجود اینکه تقریبا تمام محصولات در اکثر نقاط یافت می‌شوند، اما باقی مانده و نشان دهنده تنوع فرهنگ غذایی در نذری است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
در گذشته نذری‌های ماه محرم معمولا از همان شب اول پخته و میان عزاداران حسینی توزیع می‌شدند، اما چند سالی می‌شود که هرچه به تاسوعا و عاشورا نزدیک می‌شویم پخت غذای نذری قوت بیشتری می‌گیرد.
غذاهای نذری محرم در شهرهای مختلف
مردم کرمان در دهه اول محرم نوعی آش نذری به نام «عاشوری» با انواع حبوبات می‌پزند. پیشینه پخت این آش به دوره صفوی باز می‌گردد. این آش نذری در یزد هم پخته می‌شود که با نام آش امام حسین (ع) شناخته می‌شود.
در بخش‌هایی از استان مازندران غذاهای نذری برای این روزها را به نام «مالِ امام» می‌شناسند. در تنکابن نیز برای برآورده‌شدن حاجات، مراسمی به نام «شیلان» با پخش گوشت قربانی انجام می‌شود.
در نقاطی از استان فارس به مراسم پذیرایی روز عاشورا «دیگ‌جوش» می‌گویند. رسم است که مردم نذری‌های خود را به امامزاده محل ببرند و در آنجا با همکاری یکدیگر بپزند. در نقاطی دیگر از این استان در گذشته از عزاداران روز عاشورا با پلو و خورش قیمه، کدو، سبزی، بادمجان و سیب‌زمینی پذیرایی می‌شد اما این روزها خرما، ماست و دوغ هم به نذری و متعلقات آن اضافه شده است. همچنین نذر شله‌زرد بیشتر به نیت سلامت فرزندان در این ایام ادا می‌شود.
بلوچ‌ها نیز خوردن آش نذری عاشورا را موجب سلامتی می‌دانند. به اعتقاد آنها اثر سلامتی این آش تا سال بعد برایشان باقی می‌ماند به همین خاطر آش نذری عاشورا را تا ۷ منزل اطراف خود پخش می‌کنند.
مردمِ نور هم باقی‌مانده برنج نذری را به نیت تبرک بر بام خانه‌ها و روی درختان میوه‌دار می‌ریزند تا به اصطلاح خودشان درختان «سال نزنند»، یعنی هر سال میوه بدهند.
نذری دادن یکی از مستحبات دین است اما نحوه پخت، نوع آن و... همگی به بخشی از فرهنگ جامعه تبدیل شده است؛ فرهنگی که در سال‌های اخیر به دلایل مختلفی با تغییراتی هم روبرو بوده است. به عنوان مثال چند سالی می‌شود که شیرموز، معجون، پیتزا، فلافل و ... هم به عنوان نذری در ایام ماه محرم پخش می‌شود. نذرهایی متفاوت از آنچه همه ما از کودکی به یاد داریم تا مشخص شود حتی فرهنگ نذری دادن هم می‌تواند مطابق با نیاز جامعه دستخوش تغییراتی شود که باعث به‌روز شدن آن می‌شود؛ هرچند اگر در صف پیتزای نذری هم ایستاده باشید، زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد که «هیچی جای قیمه نذری رو نمی‌گیره!»
نظر بدهید