شواهدی جدید از یک اقیانوس دیرینه در ایران مرکزی

به گزارش سارنا به نقل از ایسنا، مطالعه ویژگی‌های زمین‌شناسی، زمین‌ساختاری، سن‌شناسی و زمین‌شیمیایی مجموعه‌های افیولیتی، قدمتی چند ده ساله دارد. بیشتر این مطالعات به منظور درک جایگاه زمین‌ساختی و نحوه شکل‌گیری، تکامل، بسته شدن و جای‌گیری سنگ‌کره اقیانوسی انجام شده است. مجموعه‌های افیولیتی به سنگ‌هایی اطلاق می‌شود که بقایای سنگ‌کره اقیانوسی هستند و پس از بسته شدن اقیانوس‌ها، به لبه‌های قاره‌ها منتقل شده و در آن جا جایگزین شده‌اند. این مجموعه‌ها شامل انواع مختلفی از سنگ‌ها می‌شوند که در فرآیندهای زمین‌ساختی خاصی تشکیل شده‌اند.

مطالعه ویژگی‌های زمین‌شناختی این مجموعه‌های به هم آمیخته، می‌تواند سناریوی ژئودینامیکی یک منطقه، ناحیه یا یک فلات را روشن کند. در سال‌های اخیر، پژوهشگران برای تعیین سرگذشت زمین‌ساختی یک منطقه و تشخیص محیط شکل‌گیری سنگ‌کره اقیانوسی، تحقیقات خود را بر روی مجموعه‌های افیولیتی متمرکز کرده‌اند. این مطالعات نحوه شکل‌گیری، تکامل و جایگاه زمین‌ساختی مجموعه‌های افیولیتی شناخته شده‌ای مانند عمان و ترودوس را نیز تحت تأثیر قرار داده است.

پژوهشگران دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار، به سرپرستی دکتر عزیزالله تاج ور، تحقیقاتی جامع در این خصوص انجام داده‌اند. این تحقیقات با هدف شناسایی شواهدی از یک اقیانوس قدیمی در پیرامون خرده قاره ایران مرکزی صورت گرفته است. دکتر تاج ور، استادیار گروه اقیانوس‌شناسی این دانشگاه، با تکیه بر تخصص و دانش خود، این پروژه را هدایت کرده است.

در این پژوهش، مجموعه‌های افیولیتی بررسی شدند. افیولیت‌های ایران، به عنوان بقایای ناشی از بسته شدن اقیانوس تتیس و سرشاخه‌های آن در دو منطقه برونزد دارند: افیولیت‌های هم‌راستا با کوهزاد زاگرس و مجموعه‌های افیولیتی پیرامون خرده قاره ایران مرکزی.

پژوهشگران برای رسیدن به محیط زمین‌ساختی شکل‌گیری آن ها، ابتدا ویژگی‌های زمین‌شناسی، سنگ‌شناسی، زمین‌شیمیایی و سن این مجموعه‌ها را بررسی و مقایسه نمودند. سپس، برای تفکیک مرز دو مجموعه افیولیتی مورد اشاره، پیمایش‌های صحرایی انجام داده و نقشه‌های زمین‌شناسی منطقه را تهیه کردند.

نتایج این مطالعه نشان می‌دهند که مجموعه افیولیت‌های پیرامون خرده قاره ایران مرکزی شامل افیولیت‌های سبزوار، نائین - دهشیر- بافت، کهنوج، مکران و تربت حیدریه – چهل کوره، ویژگی‌های مشترک زیادی دارند و در محیط زمین‌ساختی یکسانی شکل گرفته‌اند. این افیولیت‌ها تفاوت‌های بنیادین با افیولیت‌های زاگرس داشته و در زمان متفاوتی شکل گرفته‌اند.

افیولیت‌های پیرامون خرده قاره ایران مرکزی بقایایی از سنگ‌کره اقیانوسی هستند که در نتیجه باز شدن یک حوضه کششی بین دو بلوک قاره‌ای و گسترش آن به یک باریکه اقیانوسی درون قاره‌ای به عنوان شاخه‌ای از ابراقیانوس تتیس شکل گرفته‌اند.

این اقیانوس حلقوی شکل در اواخر دوران مزوزوئیک وجود داشته و در نتیجه بسته شدن آن، این مجموعه‌های افیولیتی شکل گرفته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهند که این مجموعه‌ها ویژگی‌های مشترک زیادی با یکدیگر داشته و تفاوت‌های آشکاری با مجموعه‌های افیولیتی هم‌راستا با کوهزاد زاگرس دارند.

اهمیت این یافته‌ها در این است که مجموعه‌های افیولیتی پیرامون خرده قاره ایران مرکزی بخشی از برجای مانده‌های سنگ‌کره اقیانوسی هستند که در نتیجه باز شدن یک حوضه کششی بین دو بلوک قاره‌ای و گسترش آن به یک باریکه اقیانوسی درون قاره‌ای به عنوان شاخه‌ای از ابراقیانوس تتیس تشکیل شده‌اند.

بر اساس یافته های فوق، این حوضه اقیانوسی حلقوی شکل، حداقل از کرتاسه پیشین وجود داشته و پس از آن تحت تأثیر حرکات نزدیک شونده بین دو بلوک قاره‌ای قرار گرفته و سرانجام بسته شده است. مقایسه این مجموعه‌های افیولیتی نشان می‌دهد که این مجموعه‌ها ویژگی‌های مشترک زیادی دارند و تفاوت‌های آشکاری با مجموعه‌های افیولیتی هم‌راستا با کوهزاد زاگرس به نمایش می‌گذارند.

گفتنی است این نتایج علمی پژوهشی توسط فصلنامه «اقیانوس‌شناسی» وابسته به پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی منتشر شده اند. این نشریه یکی از معتبرترین منابع علمی در این حوزه به شمار می‌رود.