همکاری محققان برای شناسایی آغاز "بلوم‌جلبکی" درخلیج‌فارس/نتایج سال‌های رُس‌پاشی

به گزارش سارنا به نقل از ایسنا، محققان حوزه اقیانوس‌شناسی اخیراً در حین تحقیقات دریایی با شکوفایی جلبکی (کشند سبز) در سطح آب‌های خلیح فارس مواجه شدند.

این محققان در نمونه‌برداری از آب‌های خلیج فارس در منطقه شمال شرقی تا جنوب شرقی جزیره کیش که در اواخر دی ۱۳۹۷ انجام شد، لکه‌های سبز رنگی ‏به وسعت ۲ تا ۳ کیلومتر را به صورت پراکنده مشاهده کردند.

این محققان معتقدند فرم سبز رنگ از عوامل رایج شکوفایی جلبکی است و معمولاً باعث تغییر رنگ آب در ماه‌های متفاوت سرد سال می‌شود. این گونه جلبکی در دامنه ‏دمایی ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد مشاهده می‌شود و عمدتاً در آب‌های "یوتروف" شکوفا می‌شود.

پدیده پوتریفیکاسیون پاسخ اکوسیستم به افزایش بیش‌از حد مواد مغذی (نیترات، فسفات و سیلیکات) در یک محیط آبی است. این مواد می‌توانند در جایگاه مواد مغذی برای ارگانیسم‌ها از طریق کود شیمیایی یا پساب وارد آب شده یا به صورت طبیعی سبب افزایش بیش از حد آن مواد شوند.

دکتر حمید رضایی، محقق اقیانوس‌شناسی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به وضعیت کنونی شکوفایی جلبکی در آب‌های خلیج فارس، گفت: مطالعه نمونه آب‌های برداشت شده از منطقه نشان می‌دهد این شکوفایی مذکور مربوط به گونه "ناکتی‌لوکا سنتیلان" (Noctiluca scintillans) از رده ‏"داینوفیسه"‌ها (‏Dinophyceae‏) است. این گونه پراکنش جهانی دارد و به دو صورت "سبز" و "قرمز" مشاهده می‌شود.

وی با بیان اینکه شکوفایی این جلبک از اواخر نوامبر آغاز شد و به سمت جزیره "فارور" رفته است، ادامه داد: در این پدیده رنگ آب بسیار سبز شده است و در اطراف قفس‌های پرورش ماهی نیز مشاهده شده بود و مزرعه‌داران ماهی در قفس را از این وضعیت نگران کرده بود.

رضایی بهترین شرایط برای نجات ماهیان قفس در چنین شرایطی را اکسیژن‌دهی به آب و انتقال آب‌های زیرین قفس به روی سطح آب دانست.

به گفته وی، این شکوفایی جلبکی در جزیره هندورابی نیز مشاهده شده است.

دومین شکوفایی در خلیج فارس

این محقق حوزه اقیانوس‌شناسی با بیان اینکه شکوفایی این جلبک منجر به سبز شدن ساحل شده است، اظهار کرد: ۱۰ روز پس از این شکوفایی، شکوفایی"ژلی فیش" (ماهیان ژله‌ای) نیز رخ داد که شامل "عروس‌های دریایی" و "آب‌فشانیان" است.

وی شکوفایی ژلی‌فیش‌ها را نشان‌دهنده ازدیاد مواد آلی در آب ذکر کرد و یادآور شد: شکوفایی‌های جلبکی و ژلی فیش همواره در طول سال رخ می‌دهند و در هر دوره جمعیت گونه خاصی افزایش می‌یابد، ولی در سال گذشته تولید اولیه (افزایش میزان کلروفیل) بسیار بالا بوده است.

رضایی با بیان اینکه این شکوفایی از طریق تصاویر ماهواره‌ای قابل مشاهده است، یادآور شد: ردیابی کلروفیل-a با همکاری دکتر کیوان کبیری از محققان حوزه اقیانوس‌شناسی در دستور کار قرار دارد تا مشخص شود این شکوفایی از چه زمانی و از چه منطقه‌ای آغاز شده است و مقاله‌ای نیز در مورد آن منتشر خواهد شد.

وی با اشاره به دلایل شکوفایی جلبکی در خلیج فارس گفت: اینکه دلایل شکوفایی جلبکی در خلیج فارس را مربوط به افزایش مواد آلی و افزایش آلودگی‌های زیست محیطی آب‌ها می‌دانند، تنها یک فرضیه است و به اثبات نرسیده است، البته محتمل است؛ چرا که به عنوان مثال شکوفایی جلبکی که در سال ۱۳۸۷ در خلیج فارس به مدت یک سال ماندگار شد، دلایلی به غیر از افزایش مواد مغذی در آن دخیل بود، ولی بلوم جلبکی اخیر گذرا است و جمعیت آن پس از یک طوفان و یا یک تندباد کاهش می‌یابد.

رضایی با بیان اینکه شکوفایی‌های جلبکی به رنگ‌های سبز، قرمز، نارنجی و کرم رنگ و شکلاتی می‌شوند، خاطر نشان کرد: در هر بخش از آب‌های جنوب گونه‌هایی خاصی سبب شکوفایی می‌شود. برای مثال، گونه‌ای که سبب شکوفایی جلبکی در جزیره کیش و هندورابی در تابستان و بهار می‌شود، مربوط به شکوفایی "فیتوپلانکتون‌های" رشته‌ای به نام "تریکو دزمیوم" (Trichodesmium.sp) است که به رنگ کرمی-نارنجی ظاهر می‌شود و سطح آب را کمی کف آلود می‌کند.

وی در عین حال خاطر نشان کرد: این جلبک زمانی که وارد استخرهای پرورش ماهی می‌شود، از آنجایی که استخرها محیط بسته‌ای دارند، می‌تواند برای پرورش‌دهندگان خطرناک شود، ولی وقتی این شکوفایی در آب‌های دریا رخ می‌دهد، معمولاً بعد از مدتی جمعیت آنها کاسته شده، پراکنده شده و از میان می‌روند.

رضایی با تاکید بر اینکه در طول سال آب‌های جنوب کشور چندین شکوفایی را تجربه خواهد کرد، افزود: زمانی که جلبک‌ها وارد آبشش‌های آب‌زیان شوند و یا ماندگاری آنها در آب‌ها افزایش یابد، خطرناک خواهد بود؛ چراکه موجب کاهش اکسیژن آب خواهد شد.

روش‌های جلوگیری از شکوفایی جلبکی

رضایی با بیان اینکه این شکوفایی‌ها در خلیج فارس به صورت طبیعی رخ می‌دهد و در هر دوره‌ای شاهد شکوفایی‌های خاصی هستیم، یادآور شد: ورود آلودگی به آب و یا تغییر جریان‌های آبی می‌تواند در شکوفایی جلبکی اخیر در خلیج فارس مؤثر باشد. زمانی که پساب‌های صنعتی یا شهری به آب دریا اضافه می‌شود، سبب افزایش بیش از حد مواد مغذی شده و باعث شکوفایی می‌شود.

وی در خصوص اثرات رس پاشی در جلوگیری از شکوفایی جلبکی، توضیح داد: در آب‌های مشرف به بندر عباس به منظور جلوگیری از شکوفایی جلبکی اقدام به پاشیدن خاک رس شد. این روش علاوه بر آنکه بسیار هزینه‌بر است، تنها توانست به مدت ۲ هفته موجب کاهش جمعیت جلبک‌ها شود، ولی بعد از مدتی شروع به شکوفایی کردند.

رضایی بهترین اقدام برای جلوگیری از این شکوفایی را پایش شکوفایی از طریق ماهواره و عملیات میدانی دانست و یادآور شد: در شرایط شکوفایی جلبکی بیشترین نگرانی متوجه استخرهای پرورش میگو و ماهی است که در این زمینه در کشورهایی مانند کره، زمانی که سلول‌های این جلبک‌ها افزایش می‌یابد، هشدار داده می‌شود تا مزرعه‌داران دریچه‌های ورودی آب را مسدود کنند، ولی چنین سیستم‌هایی در حال حاضر در ایران وجود ندارد.

این محقق همچنین به شکوفایی ژلی فیش‌ها اشاره کرد و یادآور شد: افزایش این گونه موجب کاهش جذابیت‌های سواحل کشور می‌شود، ولی شکوفایی آن برای برخی از گونه‌های دریایی که از آنها تغذیه می‌کنند، بسیار مناسب است، البته از سوی دیگر افزایش این گونه‌ها نوعی نشانگر مشکلات زیست محیطی است و نشان می‌دهد میزان مواد آلی در دریا افزایش یافته است.

رضایی با تاکید بر اینکه در کوتاه مدت نمی‌توان اعلام کرد که دلایل افزایش این گونه‌های آب‌زی چیست، تاکید کرد: برای اظهار نظر کردن در این باره نیاز به پایش وضعیت آب در درازمدت است.