«کتاب روضه» اولین مقتل منثور فارسی است

به گزارش سارنا به نقل از مهر، کتاب روضه تازه‌ترین اثری است که این روزها انتشارات کتابستان معرفت به کوشش محمد حقی روانه بازار کتاب کرده است. کتابی که گزیده‌ای مستند از کتاب روضه‌الشهدا اثر ملا حسین واعظ کاشفی به شمار می‌رود.

محمد حقی در گفتگو با مهر، درباره این اثر عنوان داشت: این کتاب از زمان تالیف در قرن دهم تا حدود سیصد سال نُقل محافل و مجالس عزاداری بوده است و تا اوایل دوره قاجار همواره دست به دست می‌شده و حتی به زبان‌های عربی و ترکی نیز ترجمه شده است. اهمیت این اثر در آن برهه زمانی تا اندازه‌ای بود که از آن می‌شود با عنوان هندبوک مداحان و ذاکرین‌اهل بیت(ع) یاد کرد. این اثر در بازه زمانی سیصد سال پس از تالیف خود چنان شهرتی پیدا می‌کند که اصطلاح جلسه روضه‌خوانی بر مبنای خوانش متن این اثر به ادبیات عزاداری ما وارد می‌شود که منظور جلساتی بوده که از روی این کتاب برای مخاطبان خوانش می‌شده است.

حقی ادامه داد: فضای احساسی‌مرثیه‌ای این اثر که نسخه اصلی آن از تولد آدم ابوالبشر تا شهادت چهارده معصوم(ع) را در برمی‌گیرد و البته من تنها بخش مربوط به امام حسین(ع) آن را جدا کرده و کتاب روضه قرار داده‌ام، به اندازه‌ای بالاست که بنا به برخی روایات رفته رفته خوانش این کتاب باعث شده جمعیتی از اهالی هرات که ملاحسین در آن ساکن بوده است  ونیز عراق و ایران از باورهای اهل تسنن به سمت باورهای شیعی تغییر نظر بدهند و رفته رفته میل به این موضوع را در خود بیشتر حس کنند.

وی افزود: ملاحسین واعظ از نویسندگان و ادبای مشهور قرن دهم بوده که در وعظ و خطابه ید طولایی داشته است و جلسات سخنرانی پرشوری را اداره می‌کرده است. از منظر ادبی نیز او از چنان قدرتی برخوردار بوده است که بسیاری از آثار وی به عنوان سرمشق توسط دیگران برای آموزش مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این کتاب از او نیز با توجه به همین ویژگی توانسته از نظر مرثیه و باور فرهنگی جایگاه ویژه‌ای میان مردم برای خود پیدا کند. کتاب روضه الشهدا را برخی نقطه عطف مقتلنویسی فارسی نیز یاد کرده‌اند و از آن به عنوان اولین مقتل فارسی یاد می‌شود. تا پیش از تالیف این کتاب، روایت‌های مرثیه‌گون ادبی بیشتر در قالب نظم بیان می‌شده است اما این اثر نخستین کتابی است که برای این منظور ترکیبی از نظم و نثر را مورد استفاده قرار می‌دهد. با این همه به دلیل شهرت این کتاب آثاری مشابه با آن از اوایل دوره قاجار بسیار نوشته می‌شود و بخش‌های تاثیرگذار این کتاب رفتهرفته شکلی مستقل به خود می‌گیرند. مثلا اگر تعزیه‌خوان‌ها از این اثر برای روایت خود استفاده می‌کردند در این بازه زمانی رفته رفته به سمت تولید متن‌های اختصاصی می‌روند و کتاب را به کار نمی‌برند.

این نویسنده و محقق افزود: درباره این کتاب و نویسنده آن بحث‌های زیادی مطرح شده است. برخی او را شیعه و برخی او را اهل تسنن می‌دانند هرچند که نمی‌شود باور کرد که راوی چنین اثری درباره اهل بیت(ع) شیعه نباشد هر چند که برخی پژوهش‌ها درباره گروه‌های اهل تسنن دوازده امامی که نزدیک به باورهای صوفیه و از ارادت‌مندان اهل بیت(ع) بوده‌اند نیز نشان می‌دهد که باور فردی مانند ملاحسین اینگونه شکل گرفته است. 

من در کتاب روضه بخش مربط به امام حسین(ع) و عاشورای کتاب روضه الشهدا را که مفصل‌ترین بخش کتاب به شمار می‌رود را جدا کرده‌ام و مورد تنقیح علمی قرار داده‌ام.

حقی افزود: تنقیح سنتی در خوانش متون دینی است که بر اساس آن محقق کتابی را از منظر خاصی مورد مداقه قرار می‌دهد و دست به اعتبار سنجی آن می‌زند. کتاب روضه‌الشهدا نیز با وجود فخامت ادبی از منظر صدق نقل‌های تاریخی خود مورد تردید جدی بوده است و علمایی چون سید محسن امین، محدث نوری و شهید مطهری بر آن نقدهای جدی نوشته‌اند. من نیز بسیاری از این نقدها را وارد می‌دانم اما بر این باورم که این نقدها شاید 25 درصد از 100 درصد اثر را در بر بگیرد. بر همین اساس من کلیت این کتاب را نفی نکردم و به جای حذف آن نقاطی که از منظر اعتباری ضعیف بود را کنار گذاشتم.

وی ادامه داد: در واقع در این اثر، تمامی فرازهای بخش امام حسین(ع) و عاشورای کتاب روضه‌الشهدا به استناد نزدیک به 400 رفرنس از منابع پژوهشی متقدم مورد بررسی قرار گرفته است و روایت‌هایی که استناد قوی و محکم درباره آنها وجود داشت را با توجه به ترتیب زمانی در کنار هم قرار دادم. این کتاب در متن خود هیچ کلمه‌ای را به متن ملاحسین اضافه نکرده است جز در مواردی خاص که مثلا عبارت‌هایی مانند علیه‌السلام به متن اضافه شد. تلاش من این بود که روح این متن در این بازخوانی مورد آسیب قرار نگیرد و وفاداری به متن در تمام بخش‌های آن حفظ شود.

به گفته حقی انتشارات کتابستان معرفت این اثر را با طراحی گرافیک مجید زارع و به شکلی منتشر کرده است که ساختار کتاب نیز به نوعی یادآور واقعه عاشورا باشد.

وی همچنین تاکید کرد به خواست مولف و موافقت ناشر تمامی عواید حاصل از این کتاب وقف سیدالشهدا(ع) خواهد بود.