قصه دوبله کارتون‌های دهه 60 / از صداپیشگی جان‌کوچولو تا کاپیتان لینچ و تنسی تاکسیدو

به گزارش سارنا به نقل از فارس، اغلب دهه شصتی‌ها اوقات فراغتشان را با همان دو شبکه سراسری تلویزیون سپری می‌کردند، تماشای کارتون‌هایی نظیر تنسی تاکسیدو یا ماجراهای گالیور و رابین هود و سندباد که هوش را از سر خیلی‌ها می‌پراند و بهترین ساعت‌های اوقات فراغت را برایشان رقم می‌زد. تنسی تاکسیدو یا همان پنگوئنی که برای یافتن راه حل مشکلشان دست به کارهایی می‌زدند، یا رابین هودی که به ظن خودش قهرمان بود و یا گالیور که قصد رسیدن به مقصدی نامعلوم داشت. همه و همه بخشی از کودکی بسیاری از کودکان این مرز و بوم را رقم زده‌اند. اما اینکه چرا چند سالی است دیگر شاهد این دست کارتون‌های ماندگار نیستیم تنها موضوعی بود که برای شنیدن پاسخ آن با «شهروز ملک آرایی» گوینده و دوبلور پیشکسوت گفت‌وگو کردیم. 

«شهروز ملک آرایی» بازیگر،‌ دوبلور و گوینده تلویزیون و سینما که تا به حال آثار شاخصی را برای هنر کشور دوبله کرده است. از سال ۳۷ دوبله را شروع کرده و حدود ۶۳ سال سابقه کار هنری دارد.  بخش شاخصی از کارهای او در کارتون‌هایی خلاصه شده که به آن اشاره شد، وی همچنین دوبله سریال‌های «ناوارو»، «سال‌های دور از خانه» و قصه‌های جزیره و همچنین خالو حسین دشتی در «دلیران تنگستان» را به عهده داشت. 

** این روزها مشغول چه کاری هستید؟

- دیگر این روزها و در سن و سالی که من و هم نسلان من داریم کار به خصوصی انجام نمی‌دهیم و بیشتردر عرصه حضور داریم.

** آخرین کاری که دوبله کردید کدام کار بوده است؟

- واقعا یادم نیست.

** چطور شد که به سمت دوبله آمدید و از نظر شما چرا این حرفه جذابیت دارد؟

- عاشق دوبله بوده و هستم و با تمامی مشکلاتی که ممکن است در هر حرفه‌ای وجود داشته باشد، آن را دوست دارم. تمامی افرادی که از تئاتر به سمت دوبله آمدند هیچ کدام به خاطر درآمد و شرایط مالی به سمت دوبله نیامدند و ما واقعا عاشق این حرفه بودیم و سعی کردیم این حرفه را تا جایی که می‌شود بزرگ نشان دهیم. به همین دلیل هم دوبله ایران در دنیا اول بوده است و سابقه تاریخی دارد. مسائلی در کشورها وجود دارد که در جاهایی نمی‌شود با مسائل و سیاست روز کارهای باکیفیتی انجام داد. 

** به نظر شما این ماجرا به ضرر دوبله نیست؟

- دوبله طبق روالی که از گذشته تا به حال داشته است، کار خود را پیش می‌برد، منتهی دست و دلبازی و کاری که در گذشته انجام می‌دادند را امروزه انجام نمی‌دهند. 

** در دهه ۶۰ و ۷۰ فیلم‌های ماندگاری دوبله می‌شد که در حال حاضر خبری از آنها نیست؟

- متاسفانه در این دو دهه فیلم‌های خوبی ساخته می‌شد و بالطبع دوبله‌ها هم با کیفیت‌تر از الان بود. یادم است آن زمان چهارشنبه‌های هر هفته ۸۰ سینما در کل تهران فیلم‌هایشان را تغییر می‌دادند، اما الان ما واقعا سینما و وارداتی نداریم! با این شرایط بچه‌های دوبله تمام تلاششان را به کار بستند تا دوبله سرپا بماند. معتقدم که دوبله، اجرای نشسته است و اگر شما بخواهید نقشی را ارائه دهید که مورد پسند مردم و خودتان باشد باید در قالب آن نقش خودتان را آنالیز کرده و به جای او زندگی کنید. در این سالها موارد زیادی را دیدم از جمله بچه‌های قدیمی دوبله که با نقش‌هایشان زندگی کرده و تا لحظه‌ای که می‌خواهند کار را شروع کنند به کاراکترشان فکر می‌کنند. اما در حال حاضر مسائل مالی خیلی پررنگ شده و دیگر مسائل را تحت الشعاع خود قرار داده است.

** چند سالی است که گروه دوبله در سازمان صداو سیما تغییر کرده‌اند. با توجه به شرایط جدید شما از وضعیت دوبله راضی هستید؟

- از زمانی که آقای نقی‌یی به واحد دوبلاژ آمدند وضعیت خیلی بهتر از قبل شده است. او از کودکی با گوینده‌ها بزرگ شده است و به خوبی این فضا را می‌شناسد و به همه مشکلاتی که گوینده و دوبلورها دارند واقف است و نقاط ضعف و قوت ما را هم می‌داند و تا الان تا جایی که در حد توانش بوده است کارهایی را برای واحد دوبلاژ سیما انجام داده است. در دوبله همانطور که می‌دانید خط قرمزها نمی‌گذارند تا کار با کیفیتی تولید شود.  

**منظور از خط قرمزها چیست؟

- ویراستاری و تغییر جمله‌ها باعث می‌شود تا به کیفیت آسیب جدی بخورد. در کار دوبله هم همینطور و یک جورهایی سر و ته فیلم‌ها را می‌زنند و جمله‌ها را تغییر می‌دهند و زمان کل فیلم را کوتاه می‌کنند، اما در نهایت اینها هم جزو لاینفک این کار هستند.

** غیر از فضای تلویزیون و سریال‌هایی که برای این حوزه دوبله می‌شود، خارج از تلویزیون هم سریال‌های شاخصی وجود دارد که قطعا برای دوبله آنها از افراد حرفه‌ای دوبله استفاده می‌کنند. در این مدت در این بخش فعالیتی نداشتید؟

- این بخش از دوبله هم به چند دسته تقسیم می‌شود. بخشی از آن زیر زمینی هستند که اصلا ربطی به ما ندارند. یکسری استودیوها هستند که بچه‌های ما هم همان کارها را انجام می‌دهند و با اعضای سندیکا کار می‌کنند. ما نقشی در این بخش نداریم چون یکسری افراد هستند که روند کارشان به این شکل است و هر از گاهی هم از ما دعوت به همکاری می کنند اما ما به صورت روتین با آنها همکاری نمی‌کنیم.

** از نظر کیفیت و بحث مالی چطور؟

- خیلی‌ها راضی هستند که این کار را انجام می‌دهند وگرنه کار نمی‌کردند.

** شما در این سالها بیشتر در کدام بخش دوبله فعالیت داشتید؟

- بیرون از سازمان فعالیتم خیلی کم است آنهم به خاطر دستمزدهای پایینی که به دوبلورها در این نوع سریال‌ها پرداخت می‌کنند. به طور معمول تهیه کننده‌های این کارها با رقم‌های پایینی کل کار را می‌سازند و از افرادی هم استفاده می‌کنند که با این مبلغ‌ها حاضر به همکاری می‌شوند. یک چیزی هم جدیدا مد شده آنهم اینکه هر دوبلوری می‌رود و دو ساعت حرف می‌زند و صدای هر فردی را جدا جدا می‌گیرند و در نهایت در کنار هم مونتاژ می‌کنند. این روش با روشی که ما از ابتدای کارمان شروع کردیم و جلو آمدیم تفاوت بسیاری دارد. من و هم نسلانم تا همین امروز عادت داریم در کارهایمان به عبارتی بده ‌و بستان‌های خودمان را داشته باشیم و معتقدیم بدون آنها کار خوبی تحویل نخواهیم داد و کیفیت کار خوب نمی‌شود. ناگفته نماند که به نفع دوبلورها هم است چراکه سه ساعت می‌رود و کارش را انجام می‌دهد و برمی‌گردد و به جای اینکه یک روز دوبله کند و صد هزار تومان دستمزد بگیرد، سه ساعت دوبله کرده و دستمزدی نزدیک به چهارصد تومان دریافت می‌کند.

** نظارتی روی این بخش وجود ندارد؟

- نظارت هست اما کار، ماشینی شده است و این نوع کارها هم برای صاحب کار و هم برای گوینده از نظر مالی به صرفه است. در این میان مهم این است که سیستم کار سابقه دیگر وجود ندارد که ابتدا نقش‌ها را تقسیم می‌کردند و برای ضبط برنامه‌ریزی کرده و در پایان همه با هم و با بده بستان یک کار را به سرانجام می‌رساندند، اما الان اینطور نیست.

** این روزها سریال‌های خارجی بسیاری در حال دوبله و پخش در شبکه‌های اینترنتی است. چرا این سریال‌ها توسط گروه‌های حرفه‌ای دوبله نمی‌شوند؟

- پیشنهادهایی هست اما همانطور که گفتم سرمایه گذار می‌خواهد با رقم کمتری کار را بسازد و به همین خاطر اولویتش به همکاری با دوبلورهای ارزان قیمت است و آنقدر حقیرانه شده که برایشان نمی‌صرفد من دوبلور با این سابقه کاری 200 هزار تومان دریافت کنم و به همین خاطر به گوینده‌ای می‌دهند که 50 هزار تومان می‌گیرد.  

** با شرایطی که می‌فرمائید  دوبلورها از نظر مالی تحت فشار هستند؟

- بله شرایط مناسبی نداریم و اغلب بچه‌ها برای امرار معاششان تحت فشار هستند.

** آنطور که در کارنامه کاری‌تان خواندم در گذشته بازیگری هم می‌کردید. خودتان غیر از دوبله به کار دیگری مشغول هستید؟ مثل بازیگری؟

- در گذشته بازی می‌کردم اما الان دیگر برایم سخت است.

** تعدادی از دوبلورها در کنار دوبله کار بازی هم انجام می‌دهند.

- قدیمی‌های دوبله که هم سن و سال من هستند، بیشتر از تئاتر به دوبله آمدند. در این میان برخی با همین نرخ کم دوام می‌آورند و می‌مانند و برخی‌ها هم نه. در طول یک سال حدود ۲۰۰ نفر به دوبله وارد می‌شوند اما از این تعداد تنها ۳ نفرمی‌مانند.

**مدتی هم می‌گفتند فیلم‌های خوبی خریداری نمی‌شود. الان هم همینطور است و آیا خرید فیلم‌های با کیفیت در وضعیت دوبله حال حاضر تاثیرگذار است؟

- بله صد در صد تاثیرگذار است. چون که قبلا این فیلم‌ها از کمپانی‌های بزرگ خریداری می‌شد و به واحد دوبلاژ سیما می‌آمد و برایش برنامه‌ریزی می‌شد و همه چیز طبق روال پیش می‌رفت.

* شما بیمه هستید؟

- کسی ما را بیمه نمی‌کند اما خودمان بیمه خویش فرما کردیم. دوبله انجمنی وابسته به خانه سینما دارد منتهی در بخش بیمه کمکی نمی‌کنند.

** به طور معمول تعدادی از دوبلورها در بخش آموزشی نیز فعال هستند. شما داشته‌های خود را به هنرجوهای دوبله یاد می‌دهید؟

- من و برخی از دوستانم معتقدیم که دوبله آموزش ندارد، دوبله، عشق، ایثار و از خود گذشتگی می‌خواهد که هنرجوها را به استودیو بیاورد و کم کم به آنها حین کار آموزش دهد. اما عده‌ای هم به آموزش معتقدند و اتفاقا همان‌ها که آموزش دیده می‌شوند جزو 200 نفری هستند که گفتم در نهایت بیشتر از ۳ نفر از آنها ماندگار نمی‌شوند چراکه به آنچه توقع دارند نمی‌رسند.

** یعنی با آموزش آکادمیک موافق نیستید؟

- نه، چونکه دوبله را باید حین کار آموزش دید. این آموزشگاه‌ها بیشتر به خاطر منفعت مالی دایر می‌شوند و در اصل ارزش دیگری ندارند.

** شما دوبله چند کارتون شاخصی را به عهده داشتید مثل تنسی تاکسیدو، ماجراهای گالیور، رابین هود، دهکده حیوانات، سیندرلا، لاک پشت‌های نینجا و ... چه اتفاقی می‌افتد که یک شخصیت کارتونی آنقدر محبوب می‌شود که در ذهن مخاطب سی سال پیش هنوز ماندگار است؟

- همان عشقی که ما داشتیم و دوبله‌ها را انجام می‌دادیم. در حال حاضر کارهای دوبله، اجرایی به آن صورت ندارند و دوبلورها فقط می‌خوانند و می‌روند و تعامل بین دو یا چند دوبلور، بده بستان‌های عاطفی و ... دیگر وجود ندارد.

** چرا؟

- چون پولی در این کار نیست. آن زمان که ما کارمان را شروع کردیم سطح زندگی آنقدر بالا نبود که به خاطر مسائل مالی کار کنیم و به همین خاطر ما با عشق کار کردیم اما الان بچه‌هایی که دارند کار می‌کنند واقعا به پولشان نیاز دارند و حالت عاطفی کار را ندارند. شاعر می‌گوید: هر سخن کز دل برآید لاجرم بر دل نشیند. در کارهای هنری تا کاری را با خلوص نیت و با قلبت انجام ندهی، خریدار و طرفداری ندارد. یادم است ما قبلا سه روزه یک فیلم را دوبله می‌کردیم اما الان در یک روز سه فیلم دوبله می‌شود و خودتان تفاوت را ببینید.

** بهترین و شاخص‌ترین کاری که دوبله کردید کدام کار بوده است؟

- اغلب انیمیشن‌هایی که کار کردم را به خاطر عشقی که حین اجرایش داشتم، دوست دارم. از جمله آقای ووپی در کارتون ماجراهای تنسی تاکسی‌دو و چاملی،‌ کاپیتان لینچ در ماجراهای گالیور، وزیر پادشاه در سیندرلا و با تمام این کاراکترها زندگی کردم. در اینجا بد نیست این شعر را یادآوری کنم که: هر کسی نغمه خود خواند و از صحنه رود، صحنه پیوسته به جا است، خرم آن نغمه که مردم بسپارند به یاد. این شعر همیشه و از همان روزهای شروع کارم تا همین الان آویزه گوشم بوده است و آنچه در حد توانم بوده را انجام دادم.

** بخش مهمی از کارنامه کاری شما و کارهای دوبله‌ای که تا به حال انجام دادید به دوبله کارتون‌های کودک برمی‌گردد. در کنار کارهای بزرگسال، چقدر فضای کار برای کودک برای شما جذابیت داشت؟

- همیشه عاشق کار کودک بودم و دوست داشتم کاری انجام دهم که بچه‌ها بتوانند از آن برداشت خوبی داشته باشند. کارهایی که آن موقع بود کارهای بود که برای کمپانی‌های بزرگ بود، اما الان ماشینی شده و به وسیله دستگاه در ژاپن و چین این کارتون‌ها را در بازار عرضه می‌کنند.

** چقدر بین کارهای کودک و بزرگسال تفاوت قائل بودید؟

- بیشتر به کار کودک راغب بودم. دنیای ذهنی خودم به سمت کودک گرایش بیشتری داشت. در سیستم کاری دوبله، یکسری از دوبلورها به عبارتی درگیر هنرپیشه هستند و همیشه به جای یک هنرپیشه خارجی و ایرانی ثابت صحبت می‌کنند و مایه مباهاتشان است و به واسطه او مشهور شدند و یکسری هم نه و برعکس هستند و گوینده، هنرپیشه را مشهور کرده است. مثل مرحوم مقبلی که کارهایی که انجام داده ماندگار است. به شخصه فخری از اینکه جای کدام هنرپیشه حرف زدم ندارم و بیشتر کاری که خودم انجام دادم برایم قابل قبول بوده و همان هست که ماندگار شده و مردم دیده‌اند.

** چقدر در کارهای دوبله تان تیپ سازی کردید؟

- اصلا حرفه من همین بوده و جزو گوینده‌های تیپ ساز بودم منتهی تیپ‌هایی که انتخاب کردم و به جای آنها صحبت کردم را طوری با صفا و صمیمیت گفتم که هیچ کس نمی‌تواند آنها را تقلید کند. اما وقتی شما در دوبله ادای کسی را درآورید، اگر کارتان را به خوبی انجام دهید به نفع کسی است که این کار را انجام داده، اما اگر بد انجام دهید می‌گویند کار او را خراب کرده است. به همین خاطر است که معتقدم دوبلور باید خودش باشد نه اینکه بخواهد دست به تقلید بزند.

** در حال حاضر اگر پیشنهادی در زمینه دوبله داشته باشید بیش از همه چه گزینه‌ای برایتان اولویت دارد؟

- کاری که خودم را راضی کند و عشق در آن وجود داشته باشد. مهمتر از این است که کاری باشد که از نظر مالی دستمزد خوبی بگیرم.