عناصر اصلی و کاربردی موفقیت در عرصه تبلیغ و فرهنگ سازی

به گزارش سارنا به نقل از مهر، کم نیستند افرادی که ملاک و معیار ارزش گذاری کارها و امور را با واحدهای اندازه گیری مادی و پولی سنجش می‌کنند، به این معنا که هر کاری که دارای درآمد و جایگاه دنیوی بهتری باشد، نزد آنها از ارزش بالاتری برخوردار است؛ این در حالی است که اگر با نگاه توحیدی و الهی به دنیای پیرامون خود بنگریم، خواهیم دید که ملاک ارزش‌گذاری کارها در جهان‌بینی اسلامی چیزی فراتر از مباحث پولی و دنیوی و گرایش‌های مادی است. یکی از کارها و فعالیت‌های بسیار مهمی که در جامعه انسانی آنچنان که باید شناخته نشده و جایگاه آن مورد توجه افراد قرار نگرفته پیشه روحانیت و فعالیت تبلیغی برای گسترش فرهنگ قرآن و اندیشه اهل بیت (علیهم السلام) است.

این در حالی است که احیای جامعه اسلامی از چنان جایگاه و منزلتی برخوردار است که شاید کمتر حرفه‌ای با آن برابری نماید؛ کما اینکه در منابع روایی از چنین کاری این چنین تمجید شده است: «حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ النَّیْسَابُورِیُّ الْعَطَّارُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ النَّیْسَابُورِیُّ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا ع یَقُولُ رَحِمَ‏ اللَّهُ‏ عَبْداً أَحْیَا أَمْرَنَا فَقُلْتُ لَهُ وَ کَیْفَ یُحْیِی أَمْرَکُمْ قَالَ یَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ یُعَلِّمُهَا النَّاسَ فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ کَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا ؛[۱] عبد السّلام بن صالح هرویّ گوید: از امام رضا (ع) شنیدم که چنین می‌فرمود: خداوند رحمت کند کسی را که امر ما را زنده بدارد، عرض کردم: چگونه امر شما را زنده بدارد؟ حضرت فرمودند: علوم ما را فرا گیرد و به مردم بیاموزد، زیرا اگر مردم بر آن گفتار نیک اطّلاع می‌‏یافتند، از ما پیروی می‌کردند».

‌با توجه به اهمیت و جایگاه ممتازی که تبلیغ دین و فرهنگ سازی در جامعه اسلامی دارد، جای طرح این سوال باقی است که عناصر اصلی و کاربردی موفقیت در عرصه تبلیغ و فرهنگ سازی جامعه اسلامی کدامند؟ در ادامه به برخی از عناصر کلیدی موفقیت در تبلیغ اشاره می‌کنیم.

۱- توجه به نیاز و ظرفیت مخاطب

یکی از نکات بسیار مهم و طلایی در موفقیت تبلیغ و اثر گذاری بر مخاطبین، توجه به نیاز مخاطب و ظرفیت آنهاست. نادیده گرفتن نیاز مخاطب در بسیاری از موارد موجب دلزدگی از منابر و خطابه‌های دینی می‌شود، نادیده گرفتن اولویت‌ها و پرداختن به مباحث حاشیه‌ای و غیر ضروری و حتی اختلافی در بسیاری از موارد جز دور کردن جوانان از محافل مذهبی و دینی و ایجاد شبهه در اذهان ایشان هیچ تأثیر مثبتی بر قشر جوان جامعه به دنبال ندارد باری به هر جهت در منابع روایی به این نکته مهم اشاره شده است که: «الإمام علیّ (علیه السلام): أ تُحِبّونَ أن یُکَذَّبَ اللّهُ و رَسولُهُ؟! حَدِّثُوا النّاسَ بِما یَعرِفونَ، و أمسِکوا عَمّا یُنکِرونَ .؛[۲] امام علی (علیه السلام): آیا دوست دارید که خدا و رسولش تکذیب شوند؟ برای مردم آنچه را می‏‌پذیرند، بازگو کنید و از گفتن آنچه آن را انکار می‏‌کنند، پرهیز نمائید».

۲- تسلط علمی و تحقیقاتی بر موضوع

از دیگر عناصر مهم موفقیت در تبلیغ و فرهنگ سازی دینی، تسلط و مهارت لازم در ارائه موضوع و بحث است، هر گونه خلل و ضعف در شناخت موضوع و ارائه آن به مخاطب موجب تردید و شک در مخاطب خواهد شد و مبلغ را فاقد صلاحیت ارائه بحث جلوه خواهد داد، لازمه ارائه یک موضوع تسلط علمی، تحقیق و واکاوی آن و توجه به شبهات و حواشی بحث است، تا اینکه این تسلط علمی موجب اقناع اندیشه در مخاطب شود.منابع روایی از امام علی (علیه السلام) این چنین نقل کرده اند: «إِیَّاکَ وَ الْکَلَامَ فِیمَا لَا تَعْرِفُ طَرِیقَتَهُ وَ لَا تَعْلَمُ حَقِیقَتَهُ فَإِنَّ قَوْلَکَ یَدُلُّ عَلَی عَقْلِک‏ وَ عِبَارَتَکَ تُنْبِئُ عَنْ مَعْرِفَتِک‏ ؛[۳] از سخن گفتن درباره آنچه که راهش را نمی‌‏شناسی و از حقیقتش آگاه نیستی، بپرهیز؛ زیرا گفتار تو نشانِ عقل توست و عبارت‏‌پردازی تو نشانِ آگاهی تو!».

۳- رعایت اختصار و پرهیز از پرگویی

از دیگر عناصر موفقیت در تبلیغ دین، هنر سخنوری و زیباگویی و اختصار در ارائه محتوا است، به طور قطع و یقین طولانی کردن بحث در ارائه محتوا موجب دلزدگی مخاطبان خواهد شد، و آنها را از دنبال کردن مباحث دینی باز خواهد داشت. هنر سخنور و مبلغ دینی ارائه بحث متقن در زمان مناسب و کوتاه است، کما اینکه در منابع روایی از امام علی (علیه السلام) نقل شده است: «الکَلامُ کَالدَّواءِ؛ قَلیلُهُ یَنفَعُ، و کَثیرُهُ قاتِلٌ ؛[۴] گفتار، مثل داروست، اندک آن سود می‌بخشد و زیادی آن کُشنده است».«اختَصِر مِن کَلامِکَ مَا استَحسَنتَهُ؛ فَإِنَّهُ بِکَ أجمَلُ، و عَلی فَضلِکَ أدَلُّ ؛[۵] تا آنجا که روا می‏‌دانی، گفتارت را مختصر کن؛ زیرا برای تو مناسب‌تر و دلالتش بر فضیلت تو بیشتر است».

۴- داشتن سعه صدر

یکی دیگر از عناصر کلیدی در موفقیت تبلیغ داشتن سعه صدر است، سعه صدر توانایی روحی و روانی است که به انسان شجاعت ایستادگی در برابر سختی‌ها و قدرت نرمش می‌بخشد، شاخص اخلاقی بسیار مهمی که انبیا و اولیای الهی نیز همواره از درگاه الهی آن را مسئلت کرده‌اند. در منابع روایی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) این چنین نقل شده است: «رسول اللّه (صلی الله علیه و آله): أکثَرُ دُعائی و دُعاءِ الأَنبِیاءِ قَبلی بِعَرَفَةَ … اللّهُمَّ اجعَل فی قَلبی نورا، و فی سَمعی نورا، و فی بَصَری نورا. اللّهُمَّ اشرَح لی صَدری، و یَسِّر لی أمری ‏؛[۶] بیشترین دعای من و دعای پیامبران پیش از من در عرفه، این دعاست: … خدایا! در دلم نور و در گوشم نور و در چشمم نور قرار ده. خدایا! به من شرحِ صدر ببخش و کارم را آسان ساز».

پی نوشت‌ها:

[۱]. عیون أخبار الرضا علیه السلام؛ ج ‏۱؛ ص ۳۰۷، ح ۱۹.

[۲]. الغیبة (للنعمانی)، ص ۳۴، ح ۱.

[۳]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۱۰، ح ۴۰۶۰.

[۴]. همان، ص ۲۱۱، ح ۴۰۸۱.

[۵]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۱۰، ح ۴۰۶۰.

[۶]. کنز العمّال: ج ۵، ص ۱۹۰ ح ۱۲۵۶۷.

علی بیرانوند