پیوند میان انقلاب اسلامی و محرم/ جمهوری اسلامی هنوز هم از عاشورا نیرو می‌گیرد

به گزارش سارنا به نقل از تسنیم، محسن ردادی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در یادداشتی اختصاصی برای تسنیم نوشت:

انقلاب اسلامی با محرم و فرهنگ عاشورا ارتباط محکمی دارد. به همین دلیل است که امام خمینی(ره) می‌فرماید: "باید ما محرّم و صفر را زنده نگه داریم به ذکر مصائب اهل بیت علیهم السلام…محرّم و صفر است که اسلام را نگه داشته است. فداکاری سید الشهدا- سلام الله علیه- است که اسلام را برای ما زنده نگه داشته است"(صحیفه امام، ج‏15، ص: 330).

در این نوشتار تلاش می‌شود که پیوند میان انقلاب اسلامی و محرم از منظر تاریخی، نمادین و معنایی مورد بررسی قرار گیرد.

پیوند تاریخی انقلاب اسلامی و محرم

امام خمینی در ساعت 18 و 30 دقیقه روز سیزدهم خرداد 1342 برابر با عصر عاشورا سخنرانی طوفانی‌ای را علیه شاه در مدرسه فیضیه ایراد کردند. ایشان بر خلاف سخنرانی‌های مرسوم، ابتدا روضه سیدالشهدا را خواندند و سپس سخنرانی کردند. در این سخنرانی، حمله مأموران شاه به مدرسه فیضیه (که دو ماه پیش در همان مکان رخ داده بود) را مشابه حادثه کربلا دانستند. نیمه‌شب، حضرت امام، دستگیر و به تهران منتقل می‌شود. روز پانزدهم خرداد، برابر با دوازده محرم مردم در تهران و قم و... به خیابان ریختند و اعتراض خود را به دستگیری مرجع عالیقدر و نائب امام زمان نشان دادند. معمولاً قیام مردم در محرم سال 1342 را آغاز نهضت انقلاب اسلامی در نظر می‌گیرند.

15 سال بعد انقلاب اسلامی به ثمر می‌رسد. هرچه به بهمن 1357 نزدیک‌تر می‌شویم تظاهرات مردم علیه شاه شدت می‌گیرد. تظاهرات تاسوعا و عاشورای سال 1357 (برابر با 19 و 20 آذرماه) از باشکوه‌ترین تظاهرات‌های مردم انقلابی بود.

اما پرشکوه‌ترین تظاهرات در روز 29 دی‌ماه مصادف با اربعین حسینی برگزار شد. شعارهایی که در این روز سر داده شد پیوند بین انقلاب و محرم حسینی را یادآوری می‌کرد: "شورای انقلاب اسلامی، تحتِ لوای رهبر نامی، خمینی روح‌الله سبط رسول‌الله"، "ضامن اجرای حق خون شهیدانِ ماست، مظهری از نهضتِ شهید کرب‌وبلاست، به روزِ اربعین ایها‌الناس، پیروزی از ماست، نابودی از شماست"...  . این تظاهرات به قدری گسترده بود که حیرت ناظران جهانی را نیز در پی داشت به طوری که ژنرال هایزر امریکایی آن روز را "بدتر از روز فرار محمدرضا پهلوی از ایران" دانست.

اگر محمدرضا پهلوی می‌دانست که انقلاب اسلامی با الهام از عاشورا حکومتش را سرنگون می‌کند، احتمالا مانند پدرش، مراسم عزاداری سیدالشهدا را ممنوع می‌کرد!

پیوند نمادین انقلاب اسلامی و محرم

انقلاب اسلامی یکی از پرنمادترین انقلاب‌های تاریخ بود. نمادهای متعددی که در جامعه انقلابی جاری می‌شد، مردم را متحد می‌کرد، به حرکت در می‌آورد و هدایت می‌کرد. بخش مهمی از این نمادها، "عاشورایی" بودند. شعارهایی که در تظاهرات‌های میلیونی یک‌صدا تکرار می‌شد، حاوی نمادهای عاشورا و محرم بود:

خون بر شمشیر پیروز است

رهبر ما خمینیه نهضت ما حسینیه

در سراسر روزهای انقلاب اسلامی، روایت کربلا، به صورت نمادین برای مردم تداعی می‌شد. در این روایت جدید از کربلا، شاه نقش یزید را بازی می‌کرد و امام خمینی(ره) مانند جدش حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام برای زنده کردن دین قیام کرده بود. حتی چکمه‌های شاه هم برای مردم نمادی از چکمه‌های شمر و یزید بود. وقتی شاه در 20 محرم 1356، در مهمانی و در برابر دوربین‌ها جام شرابش را به جام شراب کارتر می‌زد، مردم به یاد سفره شراب یزید می‌افتادند. 70 روز پیش از این مجلسِ شادخواری، فرزند ارشد امام خمینی(ره) به صورت مشکوکی از دنیا رفته بود و مردم، ساواک را قاتل آقا مصطفی می‌دانسند. این رخداد نیز تداعی‌گر شهادت حضرت علی اکبر فرزند بزرگ امام حسین به دست سپاهیان یزید بود. نمادهای متعددی که در طول یک سال آخر نهضت امام خمینی(ره) پشت سر هم می‌آمدند و روایت مصاف دوباره امام حسین علیه‌السلام و سپاهیان یزید را جان می‌بخشیدند و در برانگیختن مردم بسیار مؤثر بودند.

پیوند معنایی انقلاب اسلامی و محرم

حماسه امام حسین علیه‌السلام حاوی معناها و پیام‌های متعدد بود. این پیام‌ها بلافاصله پس از شهادت حضرت سیدالشهداء توسط گروه‌های مختلف مردم عراق دریافت شد و به قیام‌های پیوسته منجر شد. این پیام‌ها در طول تاریخ و در کشورهای مختلف تکرار شدند و هر زمان گروهی از مردم با گوش شنوا پیدا شدند، تأثیر خود  نشان دادند.

انقلاب اسلامی ایران نیز تحت تأثیر پیام‌های عاشورا بود. مرور روضه‌های امام حسین علیه‌السلام و گریستن با این روایت، دل‌ها را آماده دریافت پیام حماسه حسینی می‌کرد. "نترسیدن از مرگ"، "افتخار به شهادت" و "هیهات منا الذله" معناهای مهمی بودند که برای مبارزان انقلابی انگیزه و شجاعت می‌آفریدند. حکومت پهلوی به ایجاد رعب و وحشت عمومی تکیه داشت و باطل‌السحر این سیاست، شجاعتی بود که توسط مردان دست از جان شسته به ظهور می‌رسید. حکومت‌های دیکتاتوری تا زمانی که بتوانند با کشتن، مردم را بترسانند در تداوم ظلم موفق هستند اما اگر کشتن، به جای ترساندن، ‌مردم را برانگیزد و شوق قیام و طلب انتقام مقدس را در دل‌ها برافروزد، شکست می‌خورند. پیام و معنایی که مردم از نهضت عاشورا درک می‌کردند، نترسیدن از مرگ و فداشدن برای اسلام بود. حکومت دیکتاتوری شاه از همین نقطه شروع به فروپاشی کرد.

نهضت امام خمینی بر پایه آگاهی بخشی و روشنگری عمومی بود و به همین دلیل بیش از اینکه انقلابیون اسلحه و بمب را مخفیانه رد و بدل کنند، کتاب، اعلامیه و نوار کاست‌های سخنرانی امام خمینی را منتشر می‌کردند. معنایی که انقلابیون درک می‌کردند این بود که قدرت ظاهرا شکست‌ناپذیر یزید، با روشنگری عقیله بنی هاشم زینب کبری سلام‌الله علیها به چالش کشیده شد. بر این مبنا تلاش می‌کردند که با روشنگری و آگاه‌سازی مردم، زمینه قیام را فراهم کنند.

همه قیام‌ها در لحظه‌هایی از تاریخ ناامیدی را تجربه کرده‌اند. تصور اینکه تمام تلاش‌ها و خون‌هایی که برای آزادی و رهایی از دیکتاتوری ریخته می‌شود بی‌حاصل است و دیکتاتور، ساقط شدنی نیست می‌تواند انقلابی‌ترین افراد را هم سست کند. اما پیام کربلا و عاشورا این بود که نباید ناامید شد. حتی اگر تمام انقلابیون، تک تک سر بریده شدند. در نهایت، خون بر شمشیر پیروز است و بدون حضور امام حسین علیه السلام و یارانش، نهضت به پیروزی می‌رسد و دستگاه ظالمین سقوط می‌کند (و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون) این پیام عاشورایی به خوبی از سوی انقلابیون دریافت شد و اجازه نداد در بزنگاه‌های حساس (مانند خرداد 1357، روزهای پس از جمعه سیاه، روز  21 بهمن و...) ناامید شوند.

جمهوری اسلامی هنوز هم از عاشورا و محرم نیرو می‌گیرد. برای ادامه جمهوری اسلامی، باید عزاداری‌ها با شکوه برگزار شود. به هیچ عنوان لازم نیست که هیأت‌ها به صورت عریان، شعارهای سیاسی و اشاره‌های مستقیم انقلابی داشته باشند. همین که پیام‌های مربوط به ظلم‌ستیزی، حمایت از مظلومان، عدالت‌خواهی، گردآمدن پیرامون ولی خدا و ناامید نشدن، به مردم و عزاداران منتقل شود، به مانایی و تقویت جمهوری اسلامی در قلوب مردم می‌انجامد.