واکاوی علمی یک اپیدمی/ ریشه‌های روانی «خودتحقیری» چیست؟

به گزارش سارنا به نقل از فارس، امروز در ایران کمتر کسی است که کاربر شبکه های اجتماعی نباشد و همچنین کمتر کسی است که تاثیر این شبکه ها بر زندگی مردم را منکر شود.

تعداد زیاد استفاده‌کنندگان از فضای مجازی و شبکه‌‌‌ های اجتماعی در ایران، در حالی است که هنوز کاربران این شبکه ها با آزمون و خطا و تجربه کردن، راه و رسم حضور در آنها را یاد می گیرند و در اصطلاح علمی تر، «سواد رسانه ای» را می آموزند. 

هر چند که مدتی است آموزش هایی عمومی برای فرهنگ سازی سواد رسانه ای از سوی برخی نهادهای فرهنگی مسوول در جامعه آغاز شده است، اما چنین اقداماتی به مرور نتیجه خواهد بود و منطقی است که انتظار اثر یکباره را از آنها نداریم.

در این مطلب به یک پدیده اجتماعی مهم در جامعه پرداخته ایم. موضوعی که در فضای واقعی وجود دارد و اتفاقا در فضای مجازی هم خبر ساز شده است. تلاش داریم که به بررسی پدیده «خودتحقیری» از ابعاد مختلف ورود کنیم.

^{چندی پیش هشتگ #خودتحقیری در فضای مجازی داغ شد و نسبت به عواقب این پدیده به مخاطبان هشدار می داد}

منظور از تصور خودتحقیری در فضای مجازی چیست؟

با توجه به تجربه های متعدد کاربران در فضای مجازی، حدس درباره منظور از خودتحقیری در فضای مجازی از دیدگاه شخصی سخت نیست. اما این پدیده علاوه بر جنبه شخصی، دارای بعدی اجتماعی هم است.

محمدرضا محبوب‌ فر، آسیب‌ شناس اجتماعی به خودتحقیری در فضای مجازی بعد از انتشار خبرهای ملی اشاره می کند. عده‌‌ ای از کاربران فضای مجازی پس از اعلام اخبار مربوط به رویدادهای مهم ملی، با ناباوری با این اخبار برخورد می کنند و به نوعی حس خودتحقیری را در میان افکار عمومی در فضای مجازی ترویج می دهند. این موضوع از جنبه سواد رسانه ای هم قابل بررسی است.

برای بررسی پدیده خودتحقیری در جامعه واقعی و مجازی ایران باید از نظر روانشناسان یا کارشناسان جامعه شناسی بهره ببریم. اگرچه برای بررسی بحث خودتحقیری از نگاه کلان در جامعه باید به سراغ جامعه شناسان برویم اما ابتدا باید بدانیم که از نظر روان شناسی در روان افراد چه جریانی رخ می دهد که فرد دچار خود تحقیری می شود و علم روان شناسی در این باره چه پاسخ هایی دارد؟

خودتحقیری دارای ریشه‌های روانی در افراد است

چه عللی باعث بروز خودتحقیری در افراد می شود؟

برای پی بردن به ریشه‌های روانی خودتحقیری در انسان که باعث بروز این احساس در افراد می شود، به سراغ مجید صفاری نیا، رئیس انجمن روانشناسی اجتماعی ایران، ریٔیس کمیسیون روان‌ شناسی اجتماعی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران و مدیر کل دفتر سلامت روان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رفته ایم.

او رواندرمانگر و مشاور خانواده و استاد تمام روانشناسی دانشگاه پیام نور است.

صفاری نیا در پاسخ به این سوال که چه ریشه های روانی در افراد، می تواند به بروز احساس خودتحقیری منجر شود، توضیح داد: خودتحقیری واژه ای است که با مفهوم عزت نفس و احساس حقارت ارتباط مستقیم دارد. 

وی گفت: برخی از روانشناسان روی 2 مفهوم عزت نفس و احساس حقارت کار کرده اند. از جمله آلفرد آدلر که می‌گوید همه انسان ها با یک مشکل حقارت عضوی به دنیا می آیند که برای مثال یک نفر چهره خوبی ندارد و یک نفر قد بلندی ندارد و به هر نوعی مشکل را در خود احساس می کند. این حقارت عضوی باعث می شود که افراد احساس حقارت کنند. 

به گفته وی، همچنین در نظریات دیگری صحبت از عزت نفس می شود. یعنی افرادی که عزت نفس کمی دارند، بسیار سرزنش یا تحقیر می شوند یا در مقابل خیلی به آنها توجه می شود و خواسته های آنها برآورده می شود، ممکن است توانایی ها و استعداد های خود را نادیده بگیرند و خود را تحقیر کنند.

صفاری نیا افزود: عامل دیگر خود تحقیری، می تواند برخی از اختلالات روانشناختی باشد. در واقع این عامل به نقش بیماری های روانی بر خودتحقیری و عزت نفس اشاره دارد. برای مثال افرادی که مبتلا به اختلال افسردگی یا اضطراب هستند ممکن است خود را قبول نداشته باشند، خود را کوچک بشمارند و نتوانند خود را ابراز کنند.بنابراین کسانی که مبتلا به افسردگی یا اضطراب هستند ممکن است با فقدان عزت نفس و خود تحقیری روبرو شوند.

چه افرادی در جامعه بیشتر مستعد خودتحقیری هستند؟

وی در پاسخ به این سوال که آیا روند موجود در فضای مجازی، می تواند در افرادی که زمینه های خودتحقیری را دارند، سبب افزایش خودتحقیری شود؟ گفت: بله؛ به دلیل اینکه در شبکه‌ های اجتماعی افراد تصویر واقعی از خود را نشان نمی‌ دهند و تصویری ایده آل و کمال طلبانه از خود و زندگی خود را به نمایش می‌ گذارند، گاهی افرادی که دچار احساس حقارت هستند با دیدن این تصویر ها نسبت به خود و شرایط زندگی شان احساسات منفی پیدا می کنند.

رئیس انجمن روانشناسی اجتماعی ایران تصریح کرد: واژه مخالف خودتحقیری، خودشیفتگی است. در واقع خودتحقیری در برابر خودشیفتگی قرار می گیرد. همچنان که کسی که احساس حقارت می کند ممکن است احساس انزوا کرده، تعاملات اجتماعی برقرار نکند و از جمع دور شود، خودشیفتگی هم مطلوب و پسندیده نیست و مشکلات خاصی به همراه خود دارد. 

فضای مجازی باعث افزایش خودتحقیری می شود؟

وی در پاسخ به این سوال که بنابراین این گفته که رویه موجود در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی باعث افزایش خود تحقیری در جامعه می شود، نمی تواند یک قاعده کلی باشد؟ اظهارداشت: نمی‌توانیم این طور بگوییم که فضای مجازی و شبکه های اجتماعی باعث افزایش خود تحقیری در جامعه می شوند. زیرا درباره بسیاری از افراد شبکه‌ های اجتماعی هیچ تأثیری روی آنها ندارد. ممکن است فردی دارای شرایط اقتصادی پایینی باشد اما از عزت نفس مطلوبی برخوردار باشد و بنابراین برای او تصاویر شبکه های اجتماعی اصلاً مهم نیست.

صفاری نیا ادامه داد: در عین حال ممکن است فردی جز افرادی باشد که درگیر اختلالات روان شناختی مثل افسردگی هستند و این افراد در هر شرایطی احساس حقارت را تصور می کنند. یعنی برای آنها فضای مجازی و فضای واقعی تفاوتی ندارد.

وی توضیح داد: این طور نیست که فضای مجازی بتواند اثر بیشتری روی این افراد بگذارد. این افراد در فضای واقعی زندگی هم ممکن است با این احساس مواجه شوند. برای مثال اگر این فرد به یک سوپرمارکت برود و چیزی بخرد و صاحب مغازه باقی پول او را به کندی پرداخت کند، او تصور می کند که چون وضع پایینی داشته ام پولم را به کندی پرداخت کرده است.

صفاری نیا افزود: بنابراین کسی که احساس حقارت می کند در هر فضایی احساس حقارت می کند و فضای مجازی یکی از این فضاها است. این طور نیست که فکر کنیم حتماً فضای مجازی ایجاد احساس حقارت را در این افراد افزایش می دهد یا این طور نیست که بتوانیم بگوییم فضای مجازی باعث احساس حقارت در افراد شده است.