رفتار پیامبر با مردانی که همسر خود را کتک می‌زدند/ معنای "وَاضْرِبُوهُنَّ" در قرآن چیست؟

به گزارش سارنا به نقل از تسنیم، یکی از سنت‌های جاهلیت که متأسفانه امروزه هم در بین برخی خانواده‌ها رایج است و مردانی هستند که ابایی از آن ندارند، دست بلند کردن به روی زنان و کتک زدن آنها توسط همسرانشان است؛ روشی که هر عقل سلیمی به شدت آن را رد کرده و در برابر آن موضع می‌گیرد.

جای تأسف بیشتر آنجا است که افرادی مغرض یا نادان، کتک زدن زنان را به اسلام نسبت می‌دهند و آن را روشی برای ادب کردن زن توسط مرد می‌دانند. این در حالی است که مروری بر آموزه‌های اسلامی نشان می‌دهد نه تنها اسلام چنین مجوزی به مردان نداده، بلکه زن را مخلوق لطیف خداوند می‌داند که باید با او با ملایمت و نرمی برخورد کرد.

البته دلخوری در کانون خانواده چیزی نیست که بشود آن را نفی کرد. در هر خانواده‌ای و بین هر زن و شوهری اتفاق می‌افتد که کار به بحث کشیده می‌شود و هر کسی عقیده خودش را ابراز می‌کند. اما ماجرا از زمانی مورد پیدا می‌کند که همین دلخوری‌ها و رنجش‌ها به دست بلند کردن کشیده می‌شود و معمولاً مرد به دلیل قدرت بیشتر بدنی، زن را به باد کتک می‌گیرد. این کتک هم ممکن است از یک سیلی ساده و آرام شروع شود و به ضربه‌های محکم بدنی برسد. بعد از آن هم اول از همه دامن زن و شوهر را می‌گیرد و ممکن است به جدایی عاطفی یا طلاق هم منجر شود. پس بهتر است به جای دامن زدن به ماجرای اختلاف‌نظرها و سرکشی‌ها، راه‌حل قرآن را اجرا کرد تا هم فضای خانواده گرم و صمیمی باقی بماند و هم خطا تکرار نشود.

خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام محمد امیری، کارشناس و محقق دینی و ضمن بررسی نظرات حجت‌الاسلام سید کمال حیدری انجام داده به بررسی نظر و رویکرد اسلام به موضوع مشاجرات و دعواهای میان زن و شوهر و همچنین کتک زدن خانم‌ها از منظر قرآن و اسلام پرداخته است.

منع کتک زدن زنان توسط پیامبر (ص)

اسلام، مثل همیشه راه نجات را به روی زن‌هایی که مورد آزار همسر خود بودند و مردهایی که گرفتار نادانی شده بودند، باز کرد تا فضای خانواده‌ها با جنگ و جدال بین زن و شوهر ناآرام نشود.

در دوران پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله بود که به برکت اسلام و لطف حضور آن حضرت، کتک زدن و تنبیه بدنی زن‌های مدینه تمام شد و مردها اجازه کتک زدن و دست بلند کردن به روی همسران خود را نداشتند. زن‌های مکه هم وقتی آزادی و رهایی اهل مدینه را دیدند، خواستند تا فرهنگ اسلام به خانه و خانواده آنها هم برسد.

طبق مطلبی که در کتاب التفسیر الکبیر نوشته شده، به دستور پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله هیچ مردی اجازه کتک زدن همسر خود را نداشت و اگر مردی دچار چنین خطایی می‌شد، همسر او اجازه قصاص داشت، یعنی می‌توانست شوهر خود را تنبیه کند.

بیشتر بخوانید

• چگونه از طریق نماز، سبک زندگی خود را اصلاح کنیم؟

• مصادیقی از سبک زندگی امام صادق (ع) / چگونه فرهنگ شیعی در جامعه عصر صادق آل‌محمد(ع) نهادینه شد؟

• درس‌هایی از یک ازدواج پربرکت درباره سبک زندگی اسلامی

مردانی که از نیکان جدا می‌شوند

در کتاب روح المعانی هم ماجرایی نوشته شده که بر اساس آن، پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله برای اینکه فرهنگ مردم مکه را هم مانند مردم مدینه کند و هیچ مرد مسلمانی به روی همسر خود دست بلند نکند، در منبرها و سخنرانی‌های خود به طور کلی تأکید می‌فرمودند که هیچ مردی اجازه کتک زدن همسر خود را ندارد.

همچنین آن حضرت درباره مردانی که زن‌های خود را تنبیه می‌کردند و آن‌ها را کتک می‌زدند، می‌فرمودند: «این مردان، از نیکان و خوبان نیستند.» این اصرار و هشدار پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله به اندازه‌ای بود که برای مردهایی که دست از کتک زدن همسر خود برنمی‌داشتند، حکم قصاص را صادر می‌فرمودند.

حکم الهی در قرآن

بر اساس روایت‌های نقل شده، با وجود اینکه پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله حکم قصاص برای این گروه از مردان را صادر فرمودند، باز هم تعدادی از آن‌ها خطای خود را ادامه دادند تا اینکه خداوند متعال آیه سی و چهارم سوره مبارکه نساء را بر پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نازل کرده و بر اساس آن، مردان از کتک زدن زن‌های خود نهی شده و حکم قصاص مردان هم لغو شد.

در این آیه می‌فرماید: «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاء بِمَا فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَیبِ بِمَا حَفِظَ اللّهُ وَاللاَّتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَیهِنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللّهَ کانَ عَلِیا کبِیرًا؛ مردان، سرپرست و نگهبان زنان هستند، به خاطر برتری‌هایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) براى بعضى نسبت به بعضى دیگر قرار داده است و به خاطر انفاق‌هایی که از اموالشان (در مورد زنان) می‌کنند. و زنان صالح، زنانى هستند که متواضع‌اند و در غیاب (همسر خود) اسرار و حقوق او را در مقابل حقوقى که خدا براى آنان قرار داده، حفظ می‌کنند. و (امّا) آن دسته از زنان را که از سرکشى و مخالفتشان بیم دارید، پند و اندرز دهید (و اگر مؤثر واقع نشد،) در بستر از آنها دورى نمایید و (اگر هیچ راهى جز شدت عمل براى وادار کردن آنها به انجام وظایفشان نبود،) آنها را تنبیه کنید و اگر از شما پیروى کردند، راهى براى تعدّى بر آنها نجویید. (بدانید) خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است.»

بر اساس روایت‌ها، آخرین موردی به دستور پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله مردی به دلیل کتک زدن همسر خود قصاص شد، مربوط به همسر حبیبه دختر زید و یا خوله دختر محمد بن مسلم بود که بر اساس آن سعد بن ربیع به دلیل تنبیه بدنی همسرش قصاص شد.

سه مرحله مواجهه مرد با همسری که دچار نشوز می‌شود

نکته قابل توجه این است که آیت‌الله سید کمال حیدری،‌ از مدرسین حوزه علمیه قم در این باره توضیح می‌دهد که: عبارت «اضربوهن» در آیه شریفه به مفهوم ضربه زدن و یا کتک زدن نیست، بلکه معنای دور شدن و فاصله گرفتن را می‌رساند. چنانکه «ضرب» در عبارت «ضربتم فی الارض» به معنای سفر کردن و دور شدن از خانه است.

بنابراین طبق آیه شریفه می‌توان نتیجه گرفت در صورتی که زن دچار نشوز شد، مرد وظیفه دارد:

1. در مرحله اول او را نصیحت و موعظه کند.
2. اگر این کار نتیجه‌بخش نبود نسبت به او کم‌محلی کند.
3. در صورت عدم تغییر در منش و رفتار همسر خود، از خانه فاصله بگیرد.

مراعات به جای تنبیه بدنی

نکته قابل توجه آن است که خداوند متعال در قرآن حکیمش، عفو و بخشش را به مردم توصیه می‌کند و دستور می‌دهد که اگر کسی به شما بدی کرد، شما با نیکویی و مهربانی جوابش را بدهید. این نکته در مورد روابط میان زن و شوهر هم صدق می‌کند. همان طور که در آیه 96 سوره مؤمنون می‌فرماید: «ادْفَعْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ السَّیئَةَ؛ بدی را به بهترین راه و روش دفع کن و پاسخ بدی را به نیکی بده.» بنابراین مشخص است که این توصیه به خصوص درباره مشکلات میان زن و شوهر مهم‌تر و پررنگ‌تر است. پس وقتی مردی از همسرش خطایی دید، باید به جای دست بلند کردن به روی او، با مهربانی و خوش‌رفتاری با او برخورد کند تا نه‌تنها صلح و دوستی در خانواده حفظ شود، بلکه راه خطا و آزار بعدی هم بسته شود.

از طرف دیگر خداوند در آیه 19 سوره مبارکه نساء شیوه برخورد صحیح با زن‌ها را به مردان آموزش می‌دهد و می‌فرماید: «وَ عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ؛ و با زنان به طور شایسته رفتار کنید.» و به این ترتیب، تأکید می‌فرماید که مرد در برابر همسرش نه‌تنها تنبیه بدنی را به کار نگیرد، بلکه با او با مهربانی و مدارا رفتار کند.

در حدیث‌های نقل شده از پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله هم موارد متعددی درباره نحوه برخورد مرد با همسرش و پرهیز از کتک زدن نقل شده است. به عنوان مثال در کتاب وسائل الشیعه نوشته که پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «آیا زن خود را کتک می‌زنید و بعد از آن می‌خواهید در کنار او شاد باشید؟»

درنتیجه اگر زنی ناشزه باشد و در برابر همسر خود که مسئول خانه و خانواده است، سرکشی کند، مرد ابتدا باید با بیانی نرم و آرام او را نصیحت کرده و این کار را با دلسوزی و مهربانی انجام بدهد. اگر زن باز هم مرتکب خطا شد و نصیحت همسر خود را نپذیرفت و اجرا نکرد، مرد با او قهر کند و با دوری کردن از او تلاش کند تا کار خطای او را تصحیح کند. البته این قهر نباید مدت زیادی طول بکشد تا گرمی کانون خانواده مورد تهدید قرار نگیرد.