مهندسی طبیعت، علوم و مهندسی اعصاب، مهندسی مکاترونیک و بیومکاترونیک؛ اینها نام برخی از رشته‌های نسبتاً جدید مهندسی هستند. اینطور به نظر می‌رسد که رشته‌های مهندسی، مهندسی‌تر از قبل شده‌اند، یعنی ترکیبی از چند رشته مهندسی یا غیرمهندسی با یکدیگر که به صورت تخصصی‌تر و هدفمندتر، به دنبال رفع چالش‌های موجود در جهان مدرن هستند.
به گزارش سارنا به نقل از ایسنا، شاید شما هم جزو متولدین دهه ۶۰ و ۷۰ باشید؛ بچه‌هایی که همه رؤیا و آرزوشون این بود که وقتی بزرگ شدند، آنها را دکتر یا مهندس خطاب کنند؛ البته این آرزوی خیلی از پدر و مادرها هم بود که باعث میشد بدون توجه به علاقه‌مندی و استعداد فرزندانشان، آنها را مجبور به تحصیل در رشته‌های علوم تجربی و ریاضی فیزیک کنند و خدا به داد دانش‌آموزانی می‌رسید که دوست داشتند در رشته‌های علوم انسانی یا هنر تحصیل کنند!!!
این تب خانم مهندس و آقای مهندس شدن، خیلی‌ها را مریض و گرفتار خود کرده بود! البته تا چند سال قبل و زمانی که تعداد متقاضیان ورود به دانشگاه‌ها بسیار زیاد بود، موفقیت در ماراتن کنکور کار هرکسی نبود و نمیشد به راحتی طعم شیرین مهندس شدن را زیر زبان حس کرد؛ اما قبولی در هر رشته مهندسی هم مورد پذیرش نبود. برخی رشته‌های مهندسی مثل برق، مکانیک، عمران، کامپیوتر و نفت در کانون توجه بیشتری قرار داشتند و برخی برای اینکه در رشته برق تحصیل کنند، کیلومترها از محل زندگی خود دور می‌شدند. زندگی در یک شهر دیگر و دوری از خانواده در دوران دانشجویی بسیار رایج است، اما برخی از دل یک منطقه کویری پا به منطقه‌ای سرد و کوهستانی می‌گذاشتند تا بتوانند در رشته خاصی از مهندسی تحصیل کنند.
تحصیل به خصوص در رشته‌های پزشکی و مهندسی، یکی از پارامترهای تعیین شأن اجتماعی بوده و هست و برخی از خانواده‌ها تلاش می‌کردند تا فرزندشان به هر نحو ممکن و حتی با صرف هزینه‌های گزاف در داخل یا خارج از کشور در یکی از این رشته‌های باکلاس و پرستیژدار تحصیل کنند!!!
اگر نگاهی به آمار تعداد فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف مهندسی بیندازیم، متوجه اصل قضیه خواهیم شد. آمارها نشان میده، ایران با فارغ‌التحصیلی سالیانه بیش از ۲۳۰ هزار مهندس، بعد از کشورهای روسیه و آمریکا، رتبه سوم بیشترین تعداد مهندسان را از آن خود کرده است. (بخوانید: ایران بعد از روسیه و آمریکا بیشترین تعداد مهندسان را دارد)
حالا این تعداد خانم و آقای مهندس قرار هست کجا استخدام شوند؟ و آیا می‌توانند شغلی مرتبط با رشته تحصیلی خود پیدا کنند، داستان دیگری است!
اما چند سالی است که با توسعه سریع فناوری‌های مختلف از جمله انرژی‌های تجدیدپذیر و بروز مشکلاتی از جمله تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین، شاهد ظهور رشته‌های جدید مهندسی هستیم که شاید اسم آنها را کمتر شنیده باشید و به نوعی، رشته‌های مهندسی، خیلی مهندسی‌تر و تخصصی‌تر شده‌اند. رشته‌هایی مثل مهندسی انرژی‌های تجدیدپذیر، مهندسی طبیعت (دانشکده علوم و فنون نوین دانشگاه تهران)، رشته علوم و مهندسی اعصاب (دانشگاه صنعتی شریف)، مهندسی مکاترونیک -تلفیق سه رشته مهندسی مکانیک، مهندسی الکترونیک و مهندسی کامپیوتر - (دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه نیشابور) و البته رشته مهندسی بیومکاترونیک، نمونه‌هایی از این رشته‌های نسبتاً جدید مهندسی هستند.
اشاره مختصر به گذشته نه چندان دور نظام آموزش و پرورش ایران و تمایل بالای دانش‌آموزان به انتخاب رشته ریاضی و فیزیک، بهانه‌ای شد تا نگاهی به رشته «علوم و مهندسی اعصاب» داشته باشیم. عدم آشنایی برخی از خانواده‌ها با رشته‌های جدید، تاثیر پذیرفتن از گذشته‌ای نه چندان دور برای قبولی رشته‌های به اصطلاح "دهان پرکن" قدیمی مانند برق، مکانیک، مهندسی نفت و همچنین ناشناخته بودن رشته‌های نوین باعث می‌شود تا خانواده‌های کمتری نسبت به این رشته‌ها اعتماد داشته باشند. غافل از اینکه شرایط فعلی جامع به کلی فرق کرده و بازار کار برخی از این رشته‌های "دهان پرکن" دیگر اشباع شده است. ظهور رشته‌ها و گرایش‌های جدید دانشگاهی نه تنها می‌تواند بسیاری از مشکلات را برطرف کند، بلکه رویاهای دور و دراز بشر را جامعه عمل بپوشاند و برای برخی از پرسش‌های بی‌پاسخ، پاسخ مناسبی بیابد.
رشته علوم و مهندسی اعصاب دانشگاه شریف ترکیبی از علوم تجربی و مهندسی
دکتر علی قاضی‌زاده احسائی، استادیار دانشگاه صنعتی شریف درباره رشته‌های جدید دانشگاهی می‌گوید: برخی از رشته‌های جدید مانند علوم و مهندسی اعصاب با صرف تصویب یک برنامه درسی به وجود نمی‌آیند، بلکه نیازمند جذب و هم افزایی تعداد حداقلی از محققان خبره رشته و تجهیز آزمایشگاه‌های به روز برای اجرای صحیح برنامه هستند. رشته علوم و مهندسی اعصاب دانشگاه شریف ترکیبی از علوم تجربی و مهندسی است که بخش علوم اعصاب آن ذیل علوم پایه تعریف می‌شود و با کاربرد فاصله دارد اما پایه و اساس ابزارهایی است که در مهندسی اعصاب ساخته می‌شوند.
وی داشتن یک ذهن نظام‌مند را از ضرورت‌های ورود به این دوره آموزشی می‌داند. به گفته دکتر قاضی‌زاده، فارغ التحصیل ایده‌آل این رشته کسی است که بتوانند طبیعت را به همان نحوی که هست و بدور از پیش ساخته‌های ذهنی، ببیند و نیز قدرت تجزیه و تحلیل داشته باشد تا بتواند بهترین پرسش‌ها را در مواجهه با هر معمای علمی تشخیص داده، آن را پیگیری کند و نتایج حاصله را به صورت علمی و شفاف روی کاغذ بیاورد و با دیگران به اشتراک بگذارد. به عبارت دیگر محقق کارآزموده در این رشته کسی است که بتواند پدیده‌های طبیعی مربوط به مغز و رفتار را به درستی تحلیل کرده و پس از اجرای صحیح روش علمی، آن را به زبان علمی با حداقل ابهام، منسجم و به سادگی هر چه تمام‌تر تبیین کند.
دانشگاه صنعتی شریف در ارتباط با رشته علوم و مهندسی اعصاب در سایت خود نوشته: رشته علوم و مهندسی اعصاب که به بررسی، تحلیل و مدلسازی ارتباط فعالیت نورونی مغز و رفتار به عنوان یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال جذاب‌ترین سیستم‌های شناخته شده می‌پردازد در عصر حاضر مورد توجه چندین پروژه بین‌المللی مانند Brain Initiative و Human Brain Project قرار گرفته است. دوره دکتری مستقیم علوم و مهندسی اعصاب دانشگاه صنعتی شریف با هدف آموزش تخصصی دانشجویان در این حوزه و در دو گرایش اصلی علوم اعصاب سیستم و مهندسی اعصاب تعریف شده است. هدف از این دوره تربیت نیروی متخصص و انجام تحقیقات حوزه مغز با رویکرد ریاضی و روش‌های مهندسی، به‌منظور تحقیقات بنیادی و تحلیل داده های علوم اعصاب و نیز تولید سیستم‌ها و تجهیزات تحقیقاتی و درمانی علوم اعصاب و ساخت واسطه‌های عصبی هستند.
همواره پذیرای علوم و فنون جدید بوده‌ایم
دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی می‌توانند زمینه‌ساز شکل‌گیری علوم و فنون جدید باشند چرا که می‌توانند نیروی انسانی ماهر را تربیت کنند. نباید تعجب کرد که رشته‌های جدید دانشگاهی که متشکل از چند رشته و زیر رشته هستند، ظهور یابند.
صفحات تاریخ را ورق بزنیم به این نتیجه می‌رسیم که علوم و فنون جدید همواره به ایران وارد شده است. زمانی که توپخانه‌های روسیه، ایران را زیر حمله‌های آتشین خود گرفته بودند؛ عباس میرزا نایب سلطنت محمدعلی شاه قاجار تصمیم گرفت تا اولین گروه از دانشجویان ایرانی را برای فراگرفتن دانش روز دنیا به فرنگستان بفرستد. این شاهزاده قجری، علوم فنون روز آن روزگار یعنی نقشه‌برداری، اسلحه‌سازی را راه‌حل مشکلات می‌دانست. پایانی برای علم نمی‌توان در نظر گرفت، هیچ شکی در این موضوع وجود ندارد. در حال حاضر، علوم و فنون نوین با توجه به تغییر سریع تکنولوژی، ماهیتی متفاوت داشته باشند.
این استاد دانشگاه شریف توضیح داد: دانش‌آموزان کشورهای پیشرو با اصول و شیوه‌های نگارش برای انتقال مفاهیم در مقاطع تحصیلی مقدماتی آشنا می‌شوند. اگرچه نگارش یکی از مهارت‌های پایه است اما در سیستم آموزش ایران هیچگاه جایگاه درستی نداشته است.
دکتر قاضی‌زاده درباره رشته علوم و مهندسی اعصاب توضیح داد: این رشته دانشگاهی تا حدودی نوین است و حدود یک قرن از عمر آن می‌گذرد. حدود ۴ سال است که در دانشگاه شریف آموزش مطالب این رشته را از سال‌های پایانی مقطع کارشناسی تا دکترا آغاز کرده‌ایم و پیشرفت‌های خوبی در تربیت محققین این رشته داشته‌ایم.
وی ادامه داد: انسان به توانایی‌های شگرفی در حوزه‌های بیوتکنولوژی، نانوتکنوژی، کوانتوم و هوش مصنوعی رسیده است. بطور مثال «پروژه ژنوم انسان» با تمامی پیچیدگی در کمی بیش از یک دهه انجام و توالی ژن انسان شناسایی شد، اما سیستم عصبی همچنان ناشناخته باقی‌مانده است. پرسش‌های متعددی وجود دارد که چگونه مغز رفتارها، احساسات و ادراکات را کنترل میکند. این پرسش‌ها بزرگ و قدیمی هستند؛ شاید بتوان گفت که قدمت بسیار بیشتری نسبت به علوم فوق الذکر داشته باشند، اما تاکنون پاسخ کاملی برای آنها ارائه نشده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: بسیاری از شرکت‌های بزرگ و دولت‌های کشورهای مختلف به موضوع «ارتباط میان مغز و ماشین» توجه کرده‌اند؛ موضوعی که در آینده جامعه بشری بسیار تاثیرگذار است. ارتباط میان مغز و ماشین در علوم اعصاب و مهندسی اعصاب ریشه دارد و بنابراین این رشته به عنوان یک حوزه تاثیرگذار در آینده مورد نیاز کشور خواهد بود.
وی اظهار کرد: بیش از ۳ سال زمان برد تا این رشته از مرحله برنامه‌ریزی اولیه به مرحله تصویب وزارت علوم و اجرا درآید. دانشجویانی که این رشته تحصیلی را انتخاب می‌کنند مستقیما از طریق کنکور کارشناسی ارشد از دوره کارشناسی به مقطع دکترا وارد می‌شوند و علاوه بر گذراندن واحدهای درسی متنوع، درگیر کار پژوهشی به نسبت سنگین خواهند شد که عموما برای سایر دانشجویان بدلیل وقفه بین دوره کارشناسی ارشد و دکتری عملی نیست.
این استاد دانشگاه درباره چارت و برنامه‌درسی این رشته گفت: برنامه درسی این رشته نسبت به سایر رشته‌های علوم شناختی موجود در کشور متفاوت است. دروس این برنامه با هدف توانمندسازی محققین هم در جنبه‌های علوم پایه و تجربی و هم جنبه‌های ریاضی و مهندسی بصورت بنیادی و عمیق طراحی شده است. در کنار سیلابس سنتی دروس نحوه فکر کردن، نوشتن و دیدن پدیده‌های تجربی به دانشجو آموزش داده می‌شود. هدف این است تا کسانی که در رشته‌های علوم تجربی قوی‌تر هستند، ریاضی را فراگیرند؛ همچنین کسانی که پایه ریاضی آنها قوی است، دروس نورولوژی (عصب‌شناسی) را فراگیرند. دانشجویان این رشته می‌توانند از ترکیب این رشته‌ها در آینده شغلی خود بهره برند و اکتشافات و اختراعات جدید از ترکیب این حوزه‌های میان رشته‌ای داشته باشند.
ضرورت شبیه‌سازی محیط‌های پویا
این پرسش مطرح می‌شود، علوم و رشته‌های جدید چه تغییر و تحولی در ابعاد زندگی بشر بوجود آورده است؟ چنانچه بخواهیم پا را فراتر گذاشته و آنسوی تکنولوژی و مدرنیته را ببینیم، چگونه آینده از آن ما نیز خواهد بود؟ چگونه می‌توان از قافله تیز پای پیشرفت علم و فناوری عقب نماند؟ پاسخ برخی از این سؤال‌ها را در پیدایش بین‌رشته‌ای‌ها و رشته‌های تحصیلی جدید در دانشگاه‌های پیشرو یافت.
این استاد دانشگاه درباره تفاوت جایگاه رشته‌های نوین در ایران و جهان گفت: اگر بخواهیم به قله برسیم ولو اینکه در دامنه باشیم چاره‌ای نیست جز اینکه گام‌های نخست را برداریم. فاصله جایگاه علم در ایران با دنیا زیاد است که ریشه در مسائلی مانند سوابق و پیشینه فرهنگی، محدودیت‌های مالی و محدودیت‌های نیروی انسانی متخصص دارد. بعضا دانشجویانی که در رشته‌های نوین تحصیل کرده‌اند علاقمند به مهاجرت هستند. نکته مهمی که وجود دارد، پس از تربیت این افراد باید جایگاهی برای آنها در نظر بگیریم تا آنها را به ماندن و یا بازگشت به ایران ترغیب کنیم.
وی ادامه داد: بسیاری از کسانی که مهاجرت می‌کنند و وارد دانشگاه‌های طراز اول جهان می‌شوند نه فقط در یک برنامه درسی خوب، بلکه در یک محیط علمی پویا و در کنار کسانی قرار می‌گیرند که عمیق و صادقانه سال‌ها بدنبال یافتن پاسخ یک یا چند سوال علمی تلاش کرده‌اند. شبیه‌سازی چنین محیطی در ایران باید در اولویت قرار گیرد.
به گفته دکتر قاضی‌زاده، وقتی درباره یک علم به طور مثال علوم اعصاب، نانو یا کوانتوم بسیار صحبت می‌شود، بعضا این تصور ایجاد می‌شود که به واسطه تکرار یک کلمه تصمیم‌گیرندگان و مردم که شنونده هستند به آن موضوع و ملزومات آن تسلط دارند. چه بسا که از یک لفظ مشترک مفهومی متفاوت در ذهن افراد شکل می‌گیرد. بنابراین باید اجازه داد قبل از هر گونه برنامه‌ریزی متخصصین حرفه‌ای هر حوزه میدان کار حوزه خود و نرم‌های پذیرفته شده بین‌المللی آن را برای مسئولین تبیین نمایند.
به قول دکتر حسین قناعتی، رییس دانشگاه علوم پزشکی تهران، علوم ریاضیات بر همه چیز تقدم داشته و به نوعی مادر همه علوم است. در واقع صفر و یک و رمزهای آن هیچگاه کهنه نمی‌شوند و همواره مسئله‌های زیادی برای حل در این رشته وجود دارد. حتی پزشک خوب هم باید ریاضی، منطق و روش‌شناسی (متدولوژی) بداند و از آنها استفاده کند. (بخوانید: زمینه فعالیت دانشجویان در مهندسی فراهم شود).
تلاش کنیم با یک مهندسی صحیح، جاده زندگی به سمت موفقیت‌ها را هموار کرده و چراغ روشنگری در این مسیر را روشن نگه داریم.
نظر بدهید