چالش‌های تالاب انزلی؛از گیاهان مهاجم تا انواع آلودگی‌ها

به گزارش سارنا به نقل از ایسنا، تالاب انزلی که یکی از جاذبه‌های زیست‌محیطی شمال کشور است در دهه‌های اخیر با مشکلات متعددی مانند ورود آلودگی‌ها، هجوم سنبل آبی و افزایش حجم رسوبات مواجه بوده است. بدین منظور در سال ۹۴ سازمان حفاظت محیط زیست تلاش کرد که مقدمات اجرای طرح بایوجمی را با هدف کاهش عمق لجن در تالاب انزلی فراهم کند. در سال ۱۳۹۶ برای اجرای پایلوت بایوجمی در این تالاب به مساحت ۱۲ هکتار اقدامات بیشتری صورت گرفت و در سال ۹۷ این طرح تکمیل شد و گزارش آن مورد تایید پژوهشکده آبزی پروری رسید و در این گزارش تاکید شد که این فناوری قادر به حذف لجن است و برای ماهیان و آبزیان مشکلی ایجاد نخواهد کرد.

بدین ترتیب طرح احیای تالاب انزلی از سال ۱۳۹۷ آغاز شد البته در جلسه هم‌اندیشی که ۲۲ مرداد همین سال با حضور متخصصان محیط زیستی برای دریافت پیشنهادهای آنان به منظور احیای تالاب انزلی برگزار شد علاوه بر آن قرار بود درباره زیست‌پالایی یا همان بایوجمی تصمیم‌گیری شود که عمده حاضران در این جلسه با اجرای این طرح مخالفت کردند و همانجا دستور صادر و اجرای این طرح متوقف شد. ‌پس از مدتی نیز بودجه اجرای طرح بایوجمی به خزانه بازگشت این درحالیست که این بودجه برای احیای تالاب انزلی اختصاص داده شده بود و ورود رسوبات و فاضلاب به این تالاب همچنین فراگرفتن سنبل آبی در بخش عمده این تالاب از جمله مخاطراتی است که این تالاب را تهدید می‌کرد.

خرداد ماه ۹۸ بود که دادستانی احیای تالاب انزلی به روش بایوجمی را متوقف کرد چراکه نگرانی‌هایی درباره سمی و سرطان‌زا بودن دی‌اکسیدتیتاینوم موجود در این روش وجود داشت. هر چند که عیسی کلانتری - رییس سابق سازمان حفاظت محیط زیست - معتقد بود که طرح بایوجمی بدون دلیل متوقف شده اما دادستانی انزلی می‌گفت که حدود ۶۰۰ صفحه اسناد و مقالات در این‌باره وجود دارد که به سازمان محیط زیست ارائه شده بود.

با گذشت بیش از پنج سال همچنان شاهد وضعیت و شرایط نامطلوب این تالاب هستیم. به گفته مسعود باقرزاده کریمی- مدیرکل سابق دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست - تالاب‌ها در مواردی با کاهش عمق مواجه می‌شوند، تغییر اکولوژیک پیدا می‌کنند و حتی جابه‌جا می‌شوند. مساحت تالاب انزلی نیز به‌ دلیل اینکه عمقی برای آن باقی نمانده در زمان بارندگی در فصل بهار بیشتر می‌شود. از این رو شرایط اکولوژیک آن تغییر کرده و کارکردهای قبلی خود را از دست داده است اما مهمتر از آن، آنچه می‌تواند در آینده تهدیدی جدی برای این تالاب و روستاهای اطراف باشد از دست رفتن قدرت کنترل‌کنندگی سیل این تالاب است.

براساس گفته‌های باقرزاده‌کریمی سیلاب‌هایی که از طریق ۱۱ رودخانه به سمت این تالاب حرکت می‌کند در یک مخزن اسفنجی ذخیره و به‌تدریج وارد دریا می‌شود اما حدود ۸۰ درصد این مخزن به‌دلیل انباشت رسوبات ‌پرشده است و ظرفیت نگهداری آب را ندارد. مشکل دیگری که تالاب انزلی را درگیر کرده آلودگی‌ ناشی از فاضلاب‌های کشاورزی و شهری است که وارد این تالاب می‌شوند و در تالاب باقی می‌مانند. فرایندهای اکوبیولوژیک باعث می‌شوند که این آلودگی‌ها به‌مرور زمان ماده سیمانی مانندی را بین رسوبات معدنی به وجود آورند.

با توجه به اهمیت تالاب انزلی و ضرورت احیای آن، این موضوع در دستور کار دولت سیزدهم قرار گرفت. در این راستا صولت مرتضوی -معاون اجرایی رئیس جمهوری-  ۱۱ بهمن ۱۴۰۰ برای پیگیری اجرای دستور رئیس جمهوری(در سفر ۸ بهمن‌ماه به گیلان) مبنی بر آزادسازی سواحل دریا توسط دستگاه‌های دولتی به رشت سفر کرد و اعلام کرد که پیگیر اجرای دستور آزادسازی حریم دریا و نجات تالاب انزلی و دو رودخانه گوهر رود و زرجوب از برنامه های این سفر خواهد بود.

با وجود تصمیم دولت برای بازگرداندن حال خوب به تالاب انزلی ولی تیغ تیز گرما در ماه‌های اخیر به جان این پهنه آبی نشسته و جان تعدادی از ماهیان آن را گرفته است و سنبل آبی همچنان بر بخش‌های بیشتری از تالاب چنگ انداخته است.

رضا زمانی - مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گیلان - در گفت‌و گو با ایسنا تالاب انزلی را یکی از با ارزش‌ترین اکوسیستم‌های آبی ایران دانست و گفت: با توجه به اهمیت و تنوع‌ زیستی منحصر به‌فرد تالاب انزلی  در سال ۱۳۵۳ در فهرست تالاب های بین المللی عصو کنوانسیون رامسر ثبت شد و این تالاب دارای کارکردهای فراوان  اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی می باشد .

زمانی تالاب انزلی را زیستگاه ارزشمندی برای پرندگان مهاجر آبزی و آبزیان از جمله ماهیان باارزش استخوانی دانست و اظهارکرد: یکی از زیستگاه‌های اصلی تالابی پرندگان آبزی در کشور تالاب انزلی است و تاکنون ۲۶۴  گونه پرنده و ۵۲ گونه ماهی در تالاب انزلی شناسایی شده‌اند.

وی افزود: شش شهرستان، ۱۳ شهر و ۷۶۸ روستا در حوضه آبریز این تالاب قرار می‌گیرند و معیشت بیش از یک میلیون نفر ساکنان حاشیه تالاب به آن وابسته است. عدم احیای تالاب انزلی برای تامین معیشت، تبعات اقتصادی ، اجتماعی، زیست محیطی و امنیتی بسیاری بر زندگی مردم منطقه نیز خواهد گذاشت.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گیلان احیای تالاب را کمک به همه اجزای زیستی تالاب دانست و افزود: حیات وحش منطقه به‌ویژه ماهیان از این موضوع مستثنی نیستند و به‌طور قطع احیای تالاب بر زندگی کل حیات وحش تالاب از جمله آبزیان تاثیرگذار خواهد بود.

زمانی در ادامه اظهار کرد: ابتدا باید مشکلات و چالش‌های تالاب را که شناسایی شده است با استفاده از راهکارها و اقدامات عملیاتی مشکلات تالاب را رفع کنیم. حذف هر کدام از این مشکلات و چالش‌ها کمک زیادی به روند احیا و تنوع زیستی منطقه خواهد کرد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گیلان چالش‌های تالاب انزلی را برشمرد و توضیح داد: از جمله مشکلات تالاب انزلی می‌توان به عدم اعمال مدیریت صحیح آبخیزداری در بالادست حوزه آبخیز تالاب و ورود سالانه  ۶۰۰ هزارتن رسوب  از چند رودخانه منتهی به تالاب به دلیل نبود آبخیزداری اشاره کرد. ورود فاضلاب‌های بهداشتی و خانگی و پساب‌های کشاورزی حاوی سموم و کود شیمیایی از حوزه آبخیز به تالاب انزلی و هجوم گونه‌های مهاجم مانند سنبل آبی از دیگر چالش‌های تالاب است.

زمانی یکی از مهم‌ترین مشکلات تالاب را کاهش سطح آب دریای خزر دانست و گفت: باتوجه به اینکه تالاب انزلی یک تالاب ساحلی و وابسته به دریای خزر است، نوسانات دریای خزر و کاهش سطح آن روی کاهش تراز سطح آب  تالاب اثرگذار خواهد بود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گیلان به اولین و مهم‌ترین اقدام در جهت رفع چالش‌های تالاب اشاره کرد و گفت: اولین و مهم‌ترین اقدام در بخش آبخیزداری است. آبخیزداری در حوضه بالادست رودخانه‌های منتهی به تالاب و  ساماندهی و تثبیت آن موجب کنترل رسوبات می‌شود. احداث سیستم‌های تصفیه فاضلاب خانگی در شهرهای مجاور تالاب انزلی و کنترل فاضلاب‌های بهداشتی و پساب‌های کشاورزی که از حوزه آبخیز وارد تالاب می‌شود نیز از اقدامات موثر در زمینه کاهش مشکلات تالاب است. جمع‌آوری و مبارزه با گونه‌های مهاجم از جمله سنبل آبی، ساماندهی و مدیریت پسماند حوزه آبخیز و اختصاص حق‌آبه زیست‌محیطی تالاب بویژه در فصول گرم  بسیار مهم و از دیگر اقدامات موثر است.

وی از دیگر اقدامات مهم را مشارکت ذی‌نفعان در حفظ تالاب انزلی دانست و توضیح داد: مشارکت ساکنان حاشیه تالاب به همراه افزایش آگاهی آن‌ها در حفاظت از تالاب بسیار اثرگذار خواهد بود و بدون مشارکت و همراهی جوامع محلی و ذی‌نفعان عملا اجرای موفقیت‌آمیز هیچ برنامه‌ای میسر نخواهد شد.

زمانی به اقدامات انجام‌ شده در جهت مبارزه با سنبل آبی اشاره و اظهار کرد: در سفر اخیر رییس جمهوری به استان گیلان اعتباراتی برای مبارزه با این گونه مهاجم برای امسال و سال آینده تخصیص داده شد که در مراحل اجرایی و عملیاتی است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گیلان، به موضوع‌ ماهی‌های تلف شده در تالاب انزلی و راهکار کاهش تلفات ماهی‌ها اشاره کرد و توضیح داد: این رخداد برای اولین بار اتفاق نیفتاده‌ است و طی سالیان گذشته بعضا حتی دهه‌های قبل نیز همراه با افزایش دما و کاهش اکسیژن محلول در آب مرگ ماهیان در تالاب انزلی تکرار شده ‌بود. یکی از روش‌هایی که می‌تواند به کاهش تلفات ماهی‌ها کمک کند، حذف بخشی از گیاهان مزاحم تالاب است.

وی درباره نوع ماهی‌های تلف‌شده در تالاب انزلی بر اثر گرما گفت: بیشتر گونه‌های پرورشی از خانواده کپور ماهیان و آمور تلف شدند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گیلان، حفظ و نگهداری تالاب انزلی در جهت رفع چالش‌ها و مشکلات آن را تنها وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست ندانست و گفت: بسیاری از مشکلات تالاب مربوط به سایر دستگاه‌ها از جمله وزارت نیرو است که می‌تواند نقش موثری در پیشگیری و کنترل ورودی فاضلاب‌های خانگی  همچنین ورود آب سالم به تالاب انزلی داشته باشد.

زمانی در پایان رفع مشکلات تالاب انزلی را نیازمند همکاری و همراهی همه جانبه تمام دستگاه‌های مربوطه، مسئولان، مردم و ساکنان محلی دانست.