به گزارش سارنا به نقل از روزنامه صمت:
امین دلیری - کارشناس اقتصاد و مدرس دانشگاه
آمایش سرزمین یکی از اساسی‌ترین اقدامات راهبردی برای شناخت استعداد‌های منطقه‌ای براساس امکانات بالقوه منابع طبیعی، محیطی و انسانی است که برنامه‌ریزی منطقه‌ای اقتصادی کشور برپایه مزیت‌های نسبی سرزمینی (منطقه‌ای) برای برنامه‌ریزان کشوری فراهم می‌آورد.
ترکیب عوامل تولید؛ یعنی منابع انسانی، کار، سرمایه و فناوری از مباحث اصلی اقتصاد توسعه است، معنا پیدا میکند. تعریف و مفهوم آمایش سرزمین را نخستین بار کلودیوس، وزیر بازسازی و مسکن فرانسه سال ۱۹۵۰ میلادی در برنامه‌ریزی سرزمینی فرانسه استفاده کرده است. در تعریف او آمده است «آمایش سرزمین در جست‌وجوی بهترین توزیع انسان‌ها، به‌تبع آن منابع طبیعی و فعالیت‌های اقتصادی در پهنه سرزمین است. این جست‌وجو با یک دغدغه ثابت، مبتنی بر فراهم کردن بهترین شرایط سکونت، کار، بهداشت، تفریحات سالم و لذت از زندگی فرهنگی سالم محقق می‌شود. هدف اصلی فقط یک اقتصاد شکوفا نیست، بلکه بیشتر به‌دنبال زندگی خوب و شکوفایی بودن است». در فارسی نیز آمایش از واژه فارسی باستان گرفته شده است. اسم مصدر از فعل آمودن یا آمامیدن است به معنی آماده کردن، آراستن، آمیختن و به رشته در آوردن اطلاق می‌شود. آمایش به معنی فراروند یا فرآیند هم گفته می‌شود.
مهمترین خصوصیات آمایش سرزمین جامعیت‌نگری، کیفیت‌سازی و سازماندهی فضایی آن است. به‌طور کلی آمایش سرزمین، شامل برنامه‌ریزی و سازماندهی به نحوه اشتغال فضا، تعیین محل اسکان انسان‌ها، محل فعالیت و تجهیزات و کنش‌های بین عوامل گوناگون نظام اجتماعی‌اقتصادی است. این رشته برنامه‌ریزی کلان اقتصادی، منابع طبیعی و انسانی را مدنظر دارد. پیشینه آمایش سرزمین به بیش از ۶ دهه می‌رسد و سابقه آن به اواخر دهه ۴۰ برمی‌گردد. گروهی از کارشناسان ایرانی به فرانسه اعزام شدند و با دعوت مدیران و کارشناسان فرانسوی به ایران راه مذاکره درباره آمایش سرزمین باز شد. نخستین‌بار سال ۱۳۵۳ خورشیدی با تاسیس دفتر آمایش سرزمین در سازمان برنامه و بودجه، به‌طور رسمی فعالیت‌های آمایش سرزمینی در کشور شروع به فعالیت کرد.
بعد از انقلاب اسلامی نیز در اوایل دهه ۶۰، بار دیگر ضرورت برنامه‌ریزی منطقه‌ای در مدیران ارشد سازمان و برنامه وقت احساس شد. مطالعاتی از سوی دفتر برنامه‌ریزی منطقه‌ای سازمان برنامه و بودجه درباره آمایش سرزمین انجام شد. نتیجه مطالعات در ۶ جلد در سال ۶۴ انتشار یافت. سال ۷۷ دوباره مطالعاتی درباره آمایش سرزمین با عنوان «نظریه پایه توسعه ملی و دیدگاه بلندمدت آمایش سرزمین» انجام شد. نتیجه این مطالعات اردیبهشت ۷۹ در جلسه هیات‌دولت ارائه شد. به‌هرحال سند آمایش سرزمین در ذیل ماده ۷۲ قانون برنامه توسعه چهارم به‌عنوان یک سند بالادستی به تصویب مجلس شورای اسلامی شد اما این سند هم مانند بسیاری از اسناد بالادستی، به‌درستی و به‌طور کامل اجرا نشد. همان‌طور که اشاره شد، آمایش سرزمین اساس و پایه برنامه‌های راهبردی توسعه‌ای و شناخت امکانات منطقه‌ای برای سرمایه‌گذاری‌های مطمئن در نقاط گوناگون کشور است. ایران باتوجه به گستردگی جغرافیایی، دارای اقلیم‌های متنوع و بعضا سازگار در برنامه‌های توسعه‌ای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.
وجود منابع طبیعی سرشار از مواد معدنی، شرایط محیطی و آب وهوایی متنوع، جمعیت و فراهم بودن نیروی کار جوان با تحصیلات دانشگاهی، ارتباطات، دسترسی به راه‌های ریلی و کامیون‌رو و دسترسی آسان به بازارهای مصرف داخلی و صادراتی، از جمله شاخص‌های قطب‌بندی صنایع، برای جذب سرمایه‌گذاری‌های دولتی، بخش خصوصی داخلی، خارجی و محلی است. توجه داریم عوامل اقتصادی توسعه و رشد نظیر زمین، کار، سرمایه برای رسیدن به توسعه‌یافتگی یک امر ضرورت است. وجود عواملی مانند فناوری و مدیریت می‌تواند ۳ عامل اساسی توسعه اقتصادی را ترکیب و بهینه‌سازی کرده و بهره‌وری عوامل یادشده را افزایش دهد. باوجود سابقه ۶ دهه این موضوع در ایران، موفقیت چندانی کسب نشده است.
دلیل آن پایبند نبودن دولت‌ها به برنامه‌های راهبردی توسعه و رجعت آنها به سیاست‌های مالی، پولی و اقتصادی براساس بودجه‌های سالانه بدون اعتنا به مطالعات آمایش سرزمین و برنامه‌های راهبردی ۵ ساله توسعه و فاصله گرفتن از راهبرد‌های سیاست‌های کلی بوده است. به‌نظر می‌رسد در مفاهیم و تعاریف در آمایش سرزمین بین برنامه‌ریزان و سیاستمداران اختلاف وجود دارد؛ بنابراین انحرافاتی در مطالعات بعدی نسبت به موضوعات آمایش سرزمین که هدف از اجرای آن که در تعریف کلودیوس فرانسوی آمده بود، فاصله گرفتند. نکته مهم تعریف کلودیوس از آمایش سرزمین این است که «هدف از آمایش سرزمین فقط شکوفایی اقتصادی نیست، بلکه توجه به مولفه‌های اقلیمی منطقه‌ای مانند شرایط محیطی و انسانی نیز باید مدنظر قرار گیرد». آمایش سرزمین یک زیربرنامه در تعریف «فعالیت» دارد. استقرار صنایع که مناسب اقلیم باتوجه به شرایط محیطی و انسانی و شناخت مزیت‌های نسبی منطقه باشد، شناسایی و معرفی می‌شود.
صنایع خودرو کشور که یکی از اشتغالزا‌ترین صنایع ایران به‌شمار می‌رود، در زیربرنامه آمایش سرزمین از اهمیت بسزایی برخوردار است. از اینکه تاکنون قطب‌های صنعتی به‌تبع آن سایت‌های صنایع خودرو دقیقا از برنامه آمایش سرزمین کشور تبعیت کرده باشد بعید به‌نظر می‌رسد، زیرا اصولا آمایش سرزمین در برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای کمتر مورد توجه قرار گرفته است. دوم، در سرزمین آمایش سایت‌های صنایع خودرو اینکه در چه مناطقی از کشور احداث شود، موردنظر قرار نگرفته است. تمرکز صنایع خودرو در محدوده تهران پیش از انقلاب که مهاجرت نیروی کار غیرماهر از روستاهای به تهران شد و جذب خودروسازی شدند برکسی پوشیده نیست. بعد از انقلاب نیز حرکت‌هایی نیز برای عدم‌تمرکز صنایع خودرو در بعضی از مناطق کشور انجام شد. البته بعید است براساس آمایش سرزمینی انجام‌شده باشد. در استقرار سایت‌های خودرو باید به چند عامل اساسی که مرتبط به اصول و اهداف آمایش سرزمین است، برای مکان‌یابی منطقه‌ای توجه کرد:
ا- عامل انسانی که نقش بی‌بدیلی در توسعه اقتصادی و به‌تبع آن در صنایع خودرو به‌لحاظ اشتغال دارد، باید در مکان‌یابی احداث سایت خودرو در آمایش سرزمین مدنظر قرار گیرد. ایجاد اشتغال و بکارگیری نیروی کار مستعد که با گذراندن دوره‌های آموزشی فنی‌وحرفه‌ای کوتاه‌مدت فشرده با بهره‌وری بیشتر، می‌توان علاوه‌بر جلوگیری از مهاجرت نیروی انسانی جوان، در هزینه اقامت و مسکن نیروهای کار صرفه‌جویی کرد.
۲- جذب سرمایه سرمایه‌گذاران محلی نقطه قوت مهمی در استقرار سایت‌های خودرویی می‌تواند باشد. ایجاد این سایت‌ها در منطقه عرق سرمایه‌گذاران محلی برمی‌انگیزاند و تشویق در سرمایه‌گذاری می‌شوند.
۳- دسترسی به راه‌های ارتباطی به بازار مصرف داخلی و دسترسی آسان به بازار مصرف کشورهای همسایه و منطقه باید ملحوظ نظر قرارگیرد.
۴ – در اختیار قرار دادن تسهیلات مالی از سوی دولت به سایت‌های خودرو که در قالب طرح آمایش سرزمین قرارمی‌گیرند باید اختصاص یابد.
۵- ترکیب کاربر یا فناوری‌بر بودن صنایع خودرو در سایت‌های منطقه‌ای باید براساس تراکم و ترکیب جمعیتی انتخاب شود. با مطالعه موقعیت جمعیتی منطقه، هم می‌توان اشتغال بیشتری تولید کرد و هم هزینه‌های سرمایه‌ای را کاهش داد.
نظر بدهید